واکسن ها از جمله مهم ترین دستاوردهای بشر در زمینه ی پزشکی هستند که به پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری های عفونی خطرناک کمک می کنند. با تزریق واکسن، سیستم ایمنی بدن در برابر یک عامل بیماری زا خاص تحریک شده و در صورت مواجهه با آن در آینده، به سرعت آن را شناسایی و از بین می برد.

دانلود pdf برنامه و راهنمای ایمن سازی مصوب کمیته کشوری ایمن سازی

آشنایی با انواع واکسن ها و شرایط نگهداری آن ها

واکسیناسـیون اقـدام بسـیار مهـم و با ارزشـی اسـت کـه به وسـیله آن می تـوان با هزینـه انـدک از ابتلا بـه بسـیاری از بیمـاری هـای عفونـی خطرنـاک و پرهزینـه جلوگیـری کـرد. واکسـن از باکتـری یـا ویـروس زنـده ضعیف شـده و یا غیـر فعال شـده و یـا جزئـی از آن هـا (ماننـد آنتـی ژن سـطحی خالـص شـده یـا توکسـوئید) سـاخته شـده اسـت. بـا تزریـق واکسـن ، سیسـتم ایمنـی بـدن علیـه باکتـری یـا ویـروس وارد شـده بـه بـدن، آنتـی بادی سـاخته و باعث بـاال بـردن مصونیت بدن در مقابـل بیمـاری ناشـی از آن می شـود.

واکسـن هـا بـه دو گـروه واکسـن هـای زنـده ضعیـف شـده و واکسـن هـای غیـر زنـده (غیرفعـال) تقسـیم می شـوند. واکســن هــای باکتریایــی شــامل واکســن هــای حــاوی باکتــری زنــده ضعیــف شــده (ماننــد ب.ث.ژ)، باکتــری کشــته شــده (ماننــد ســیاه ســرفه)، توکســوئید (ماننــد دیفتــری و کــزاز) و واکســن هــای پلــی ســاکاریدی (ماننــد پنوموکــوک پلــی ســاکاریدی و مننگوکــوک پلــی ســاکاریدی) هســتند.

واکســن هــای ویروســی شــامل ویــروس زنــده ضعیــف شــده (مثــل MMR، واکســن خوراکــی فلــج اطفــال و تــب زرد)، ویــروس کامــل غیرفعــال (ماننــد واکسـن تزریقـی فلـج اطفـال و هـاری) و بخشـی از آنتـی ژن سـطحی ویـروس ماننــد هپاتیــت ب و آنفلوانــزا هســتند.

انواع واکسن ها

واکسن ها را می توان بر اساس معیارهای مختلفی دسته بندی کرد. یکی از رایج ترین دسته بندی ها، بر اساس نوع عامل بیماری زای موجود در واکسن است:

1. واکسن های زنده ضعیف شده

این نوع واکسن ها حاوی میکروب های زنده ای هستند که ضعیف شده اند. به این معنی که قدرت بیماری زایی خود را از دست داده اند و نمی توانند باعث بیماری شدید شوند. با این حال، به اندازه کافی قوی هستند که سیستم ایمنی بدن را تحریک کنند. مثال هایی از این نوع واکسن ها شامل واکسن های سرخک، سرخجه، اوریون، فلج اطفال خوراکی و آبله مرغان می باشد.

بیشتر بخوانید: در برنامه تحول نظام سلامت، در پایگاه سلامت، بطور متوسط جمعیتی معادل 12500 نفر تحت پوشش قرار می گیرند و مراقبین سلامت در پایگاه خدمات سلامت از جمله خدمات و مراقبت های تغذیه ای را ارائه میدهند. هر 3 تا 4 پایگاه سلامت تحت پوشش یک مرکز خدمات جامع سلامت قرار دارد. پی دی اف آن را میتوانید از بلاگ “بسته جامع خدمات تغذیه در برنامه تحول سلامت” دانلود کنید.

2. واکسن های غیرفعال (غیر زنده)

این نوع واکسن ها حاوی میکروب های کشته شده یا اجزای آنها هستند. میکروب های موجود در این واکسن ها دیگر زنده نیستند و نمی توانند تکثیر شوند، اما هنوز هم می توانند سیستم ایمنی بدن را تحریک کنند. مثال هایی از این نوع واکسن ها شامل واکسن های آنفولانزا، هپاتیت B، فلج اطفال تزریقی و هاری می باشد.

3. واکسن های ساب ‌یونیت

این نوع واکسن ها به جای کل میکروب، فقط حاوی بخش هایی از آن هستند، مانند آنتی ژن ها. آنتی ژن ها مولکول هایی هستند که روی سطح میکروب ها قرار دارند و سیستم ایمنی بدن را تحریک می کنند. واکسن های ساب ‌یونیت به دلیل اینکه احتمال ایجاد عوارض جانبی کم تری دارند، برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند مناسب تر هستند. مثال هایی از این نوع واکسن ها شامل واکسن های پنوموکوک و مننگوکوک می باشد.

4. واکسن های توکسوئید

این نوع واکسن ها حاوی سموم تولید شده توسط باکتری ها هستند که به طور غیرفعال (غیر سمی) شده اند. سموم غیرفعال شده می توانند سیستم ایمنی بدن را تحریک کنند و به بدن کمک کنند تا در برابر عفونت باکتریایی مقاوم شود. مثال هایی از این نوع واکسن ها شامل واکسن های کزاز و دیفتری می باشد.

ممنوعیت مصرف واکسن ها

1. ممنوعيـت در ايمـن سـازي

بـه حالتـی اطلاق می شـود کـه تجويز يك واكسـن بـا احتمـال قـوی بـا عـوارض نامطلـوب وخیم همـراه باشـد. به عنـوان مثـال، در صورتـی کـه کـودک پـس از دریافت نوبـت قبلی واکسـن دچار واکنش حساسـیتی شـدید (مانند آنافیالکسـی) شـده باشـد، نبایـد در دفعات بعـدی واکسیناسـیون، آن واکسـن را دریافـت کند. توضیـح: ممنوعیـت مصـرف هـر یـک از واکسـن هـا بـه طـور جداگانـه در فصـل “نـکات کاربـردی در خصـوص واکسـن هـا” عنـوان مـی شـود.

2. احتيــاط در ايمــن ســازي

بــه حالتــی اطــاق مــی شــود کــه احتمــال پیامــد نامطلـوب وخیـم بعـد از تجویـز یـک واکسـن وجـود داشـته باشـد.در آن صـورت ايمـن سـازي بايـد بـه تعويـق بيفتـد و يـا فوايـد و مضـرات احتمالـي آن سـنجيده شـده و سـپس تصميـم گيـري شـود. بـه عنـوان مثـال، تزریـق واکسـن آنفلوانـزا در صـورت ابتـا بـه سـندرم گيلـن بـاره طـي 6 هفتـه پـس از دريافـت دز قبلـي واكسـن، جـزو مـوارد احتیـاط اسـت و بایـد مضـرات احتمالـی درمقابـل فوایـد آن درنظـر گرفتـه شـود.

بیشتر بخوانید: امکانات و منابع موجود برای اجرای مبارزه با بروسلوز دامی در حدی است که تنها می توانند با حفظ وضع موجود به فعالیت های خود ادامه دهند و امکان توسعه فعالیت ها برای هدف حذف و ریشه کنی بیماری در حال حاضر میسر نخواهد بود. در بلاگ “راهنمای كشوری مبارزه با بروسلوز” میتوانید این راهنما را مطالعه کنید و pdf آن را دانلود کنید.

شرایط نگهداری واکسن ها

نگهداری صحیح واکسن ها بسیار مهم است، زیرا آنها می توانند تحت تاثیر عوامل محیطی مانند گرما، نور و یخ زدگی فاسد شوند. به طور کلی، واکسن ها باید در یخچال و در دمای 2 تا 8 درجه سانتیگراد نگهداری شوند. برخی از واکسن ها نیز به نور حساس هستند و باید در ظروف تیره رنگ نگهداری شوند.

در اینجا چند نکته ی کلی برای نگهداری صحیح واکسن ها ارائه شده است:

• واکسن ها را در یخچال و در دمای 2 تا 8 درجه سانتیگراد نگهداری کنید.
• واکسن ها را از نور مستقیم خورشید دور نگه دارید.
• واکسن ها را منجمد نکنید.
• واکسن ها را در فریزر یا یخچال جداگانه از غذا نگهداری کنید.
• تاریخ انقضا واکسن ها را بررسی کنید و از واکسن های تاریخ گذشته استفاده نکنید.
• واکسن ها را در ظروف اصلی خود نگهداری کنید.
• اگر در مورد نحوه ی نگهداری صحیح واکسن ها سوالی دارید، از پزشک یا داروساز خود سوال کنید.

اهمیت واکسیناسیون

واکسیناسیون یکی از مهم ترین اقداماتی است که می توانید برای محافظت از خود و فرزندانتان در برابر بیماری های عفونی انجام دهید. واکسن ها ایمن و موثر هستند و می توانند از بروز بیماری های جدی، ناتوانی و حتی مرگ جلوگیری کنند.

برنامه ی واکسیناسیون برای کودکان توسط وزارت بهداشت تعیین می شود و شامل واکسن هایی برای محافظت در برابر بیماری های مختلف مانند سرخک، سرخجه، اوریون، فلج اطفال، دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، هپاتیت B، پنوموکوک و مننگوکوک می باشد. بزرگسالان نیز باید در زمان های مناسب واکسینه شوند.

بیشتر بخوانید: بیماری سالك در مناطق گرمسیری آمریكا، آفریقا و شبه قاره هند و در نواحی نیمه گرمسیری آسیای جنوب غربی و با مرگ و میر بالایی همراه نیست ولی میزان ابتلا بالا و ایجاد ناحیه مدیترانه آندمیك است. اگر چه بیماری سالك معمولا ضایعات بد شكل پوستی كه در برخی موارد تا بیش ازیكسال باقی می ماند و جوشگاه (اسكار) پس از بهبودی آن نیز كه حتی با درمان استاندارد تا آخر عمر وجود دارد، قابل توجه است و موجب اذیت و آزار بیمار می گردد. در بلاگ “راهنمای مراقبت لیشمانیوز جلدی (سالک) در ايران” میتوانید این راهنما را مطالعه کره و pdf مربوط به آن را دانلود کنید.