بیماری سالك در مناطق گرمسیری آمریكا، آفریقا و شبه قاره هند و در نواحی نیمه گرمسیری آسیای جنوب غربی و با مرگ و میر بالایی همراه نیست ولی میزان ابتلا بالا و ایجاد ناحیه مدیترانه آندمیك است. اگر چه بیماری سالك معمولا ضایعات بد شكل پوستی كه در برخی موارد تا بیش ازیكسال باقی می ماند و جوشگاه (اسكار) پس از بهبودی آن نیز كه حتی با درمان استاندارد تا آخر عمر وجود دارد، قابل توجه است و موجب اذیت و آزار بیمار می گردد.

دانلود پی دی اف راهنمای مراقبت لیشمانیوز جلدی (سالک) در ايران

از طرف دیگر عوارض باكتریایی و قارچي ثانویه شامل عفونت نسوج سطحی و عمقی، آبسه، سپتی سمی، و حتی كزاز از عوارض زخم سالك می باشد كه ممكن است موجب ناتوانی و حتی مرگ بیمار گردد. اگر چه میزان بروز این عوارض ناچیز است. تعداد بیمارانی كه دچار این عوارض می گردند قابل توجه خواهد بود. ولی با توجه به گستردگی بیماری سالك احتماال ساالنه 000 1500 نفر در دنیا به این بیماری مبتال می شوند كه بسیاری از آنها ثبت و گزارش نمی شوند. این بیماری در برخی موارد ایجاد ضایعات متعدد (تا بیش از300 عدد) كرده است.

اپيدميولوژي بیماری لیشمانیوز جلدی سالك

بيماري سالك از قديم در ايران شناخته شده بوده و در كتب قديم ايران از جمله قانون ابوعلي سينا از زخمي ياد شده به نام خيرونيه كه مدتها دوام داشته و درمانش مشكل و در برابر داروهاي گوناگون مقاوم بوده است و با نشانهها و عاليمي كه از اين زخم ذكر شده تصور مي رود كه زخم سالك باشد. از اوايل قرن بيستم مطالعات گستردهاي در مورد ليشمانيوز پوستي در اطراف تهران صورت گرفت از جمله در سال 1913 نليگان به مطالعه سگهاي ولگرد اطراف تهران پرداخت و متوجه وجود زخمهاي پوستي و ضايعات احشايي در اين سگها شد.

در سال 1915 الشه 21 سگ ولگرد در تهران را مورد آزمايش قرار داد و 15 سگ را مبتال به سالك تشخيص داد. از سال 1320 به بعد پژوهشگران ايراني در زمينه اپيدميولوژي، اختصاصات آزمايشگاهي انگل، گونه هاي پشه خاكي آلوده و درمان موارد سالك مطالعات متعددي انجام دادند. سالك نوع شهري در شهرهاي مشهد، شيراز، تهران، كرمان، نيشابور، يزد، بم و… وجود دارد كه ممكن است در هر منطقه شهري ديگر اتفاق بيفتد. سالك نوع روستايي در مناطقي از استانهای اصفهان، فارس، خوزستان، كرمان، گلستان، خراسان رضوي، خراسان شمالي، بوشهر، هرمزگان، سمنان، سيستان و بلوچستان، يزد، ايالم و … وجود دارد.

بیشتر بخوانید: امکانات و منابع موجود برای اجرای مبارزه با بروسلوز دامی در حدی است که تنها می توانند با حفظ وضع موجود به فعالیت های خود ادامه دهند و امکان توسعه فعالیت ها برای هدف حذف و ریشه کنی بیماری در حال حاضر میسر نخواهد بود. در بلاگ “راهنمای كشوری مبارزه با بروسلوز” میتوانید این راهنما را مطالعه کنید و pdf آن را دانلود کنید.

دستورالعمل سالک

راهنمای مراقبت لیشمانیوز جلدی (سالک) در ايران:

لیشمانیوز جلدی، که به نام سالک نیز شناخته می‌ شود، یک بیماری انگلی است که توسط پشه خاکی آلوده به انگل لیشمانیا به انسان منتقل می ‌شود. این بیماری در مناطق گرمسیری و نیمه‌ گرمسیری جهان، از جمله ایران، شایع است. این بیماری با زخم‌ های پوستی مشخص می ‌شود که می ‌تواند ظاهر نا خوشایندی داشته باشد و در برخی موارد منجر به ناهنجاری دائمی شود. سالک در مناطق گرمسیری و نیمه ‌گرمسیری جهان، از جمله ایران، شایع است.

عامل بیماری

عامل بیماری سالک، انگل لیشمانیا است. این انگل توسط پشه خاکی آلوده به انسان منتقل می ‌شود. پشه خاکی هنگام خون ‌خواری از حیوان آلوده، انگل را وارد بدن خود می‌ کند. انگل در بدن پشه تکثیر یافته و سپس هنگام خون‌ خواری از انسان، به او منتقل می ‌شود.

علائم و نشانه‌ ها

علائم اصلی لیشمانیوز جلدی شامل یک یا چند زخم پوستی بدون درد است که معمولاً 1 تا 3 هفته پس از گزش پشه خاکی ایجاد می ‌شود.

• این زخم‌ ها به تدریج بزرگ شده و ممکن است دچار خارش، پوسته شدن یا ترشح شوند.
• در برخی موارد، زخم‌ ها ممکن است بهبود یابند و جای زخم باقی بگذارند.
• غدد لنفاوی در ناحیه ‌ای که زخم وجود دارد ممکن است متورم و دردناک شوند.
• در برخی موارد، ممکن است فرد مبتلا به سالک دچار تب و لرز شود.

انواع لیشمانیوز جلدی

در ایران، سه نوع اصلی لیشمانیوز جلدی وجود دارد:

1. سالک شهری: این نوع شایع ‌ترین نوع لیشمانیوز جلدی در ایران است و توسط پشه خاکی آلوده به لیشمانیا تروپیکا ایجاد می ‌شود. زخم ‌های سالک شهری معمولاً در مناطق بدون مو مانند صورت، دست‌ ها و پاها ایجاد می ‌شود.
2. سالک روستایی: این نوع لیشمانیوز جلدی توسط پشه خاکی آلوده به لیشمانیا ماژور ایجاد می ‌شود و معمولاً در مناطق مو دار بدن مانند بازو ها و پاها ایجاد می‌ شود. زخم‌ های سالک روستایی بزرگ تر و عمیق ‌تر از زخم‌ های سالک شهری هستند و ممکن است بهبود آنها چندین ماه طول بکشد.
3. سالک لوپوئید: این نوع نادر لیشمانیوز جلدی است که می ‌تواند سال‌ ها پس از عفونت اولیه ایجاد شود. زخم‌ های سالک لوپوئید معمولاً در صورت ایجاد می ‌شود و ممکن است ماه‌ ها یا سال‌ ها طول بکشد تا بهبود یابند.

تشخیص سالک

تشخیص لیشمانیوز جلدی یا سالک با معاینه فیزیکی و آزمایش‌ های آزمایشگاهی انجام می ‌شود. آزمایش ‌های مورد استفاده برای تشخیص سالک عبارتند از:

• آزمایش اسمیر: در این آزمایش، از خراشه ‌ای از زخم نمونه ‌گیری می ‌شود و تحت میکروسکوپ بررسی می ‌شود.
• آزمایش کشت: در این آزمایش، نمونه‌ ای از زخم در محیط کشت قرار داده می‌ شود تا انگل لیشمانیا رشد کند.
• آزمایش بیوپسی: در این آزمایش، نمونه کوچکی از پوست و بافت زیر آن برداشته می ‌شود و برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می‌ شود.

بیشتر بخوانید: در برنامه تحول نظام سلامت، در پایگاه سلامت، بطور متوسط جمعیتی معادل 12500 نفر تحت پوشش قرار می گیرند و مراقبین سلامت در پایگاه خدمات سلامت از جمله خدمات و مراقبت های تغذیه ای را ارائه میدهند. هر 3 تا 4 پایگاه سلامت تحت پوشش یک مرکز خدمات جامع سلامت قرار دارد. پی دی اف آن را میتوانید از بلاگ “بسته جامع خدمات تغذیه در برنامه تحول سلامت” دانلود کنید.

درمان سالک

لیشمانیوز جلدی با داروهای ضد انگلی درمان می‌ شود. نوع دارو و مدت زمان درمان به نوع لیشمانیوز جلدی و محل زخم بستگی دارد. اکثر افراد مبتلا به لیشمانیوز جلدی با درمان مناسب به طور کامل بهبود می ‌یابند.

داروهای ضد انگل مورد استفاده برای درمان سالک عبارتند از:

• گلوکانتیم: این دارو به صورت تزریقی تجویز می‌ شود و معمولاً برای درمان سالک شهری استفاده می‌ شود.
• پنتاسیدین: این دارو به صورت تزریقی یا خوراکی تجویز می‌ شود و معمولاً برای درمان سالک روستایی استفاده می‌ شود.
• آمفوتریسین B: این دارو به صورت وریدی تجویز می‌ شود و برای درمان موارد شدید سالک استفاده می ‌شود.

پیشگیری از پشه سالک

بهترین راه برای پیشگیری از لیشمانیوز جلدی، اجتناب از گزش پشه خاکی است. اقدامات پیشگیرانه شامل موارد زیر است:

• استفاده از پشه بند در شب
• پوشیدن لباس‌ های بلند و آستین بلند در هنگام غروب و طلوع آفتاب
• استفاده از دافع حشرات
• از بین بردن مکان‌ های لانه‌ سازی پشه خاکی، مانند لانه ‌های جوندگان و انبوه‌ های زباله

مراقبت از زخم

مراقبت مناسب از زخم‌ های سالک یا لیشمانیوز جلدی برای بهبود سریع ‌تر و جلوگیری از ایجاد جای زخم ضروری است. اقدامات مراقبتی از زخم شامل موارد زیر است:

• شستشوی روزانه زخم با آب و صابون
• پوشاندن زخم با پانسمان استریل
• خشک نگه داشتن زخم
• اجتناب از دست زدن یا خاراندن زخم

دستورالعمل‌ های کشوری سالک

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران، دستورالعمل ‌های کشوری برای پیشگیری و کنترل سالک را تدوین و ابلاغ کرده است. این دستورالعمل‌ ها شامل موارد زیر است:

• مبارزه با پشه خاکی: این شامل اقداماتی مانند سم ‌پاشی، لارو کشی و کنترل مخازن پشه خاکی می ‌شود.
• آموزش بهداشت عمومی: این شامل آموزش مردم در مورد نحوه پیشگیری از گزش پشه خاکی و علائم و درمان سالک می ‌شود.
• درمان بیماران: این شامل ارائه درمان مناسب به بیماران مبتلا به سالک می‌ شود.

بیشتر بخوانید: واکسن ها از جمله مهم ترین دستاوردهای بشر در زمینه ی پزشکی هستند که به پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری های عفونی خطرناک کمک می کنند. با تزریق واکسن، سیستم ایمنی بدن در برابر یک عامل بیماری زا خاص تحریک شده و در صورت مواجهه با آن در آینده، به سرعت آن را شناسایی و از بین می برد. در بلاگ “راهنمای ایمن سازی مصوب کمیته کشوری ایمن سازی” میتوانید این راهنما را مطالعه کنید و pdf آن را دانلود کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر هر گونه زخم پوستی بدون درد دارید که 1 تا 3 هفته پس از سفر به منطقه ‌ای که لیشمانیوز جلدی شایع است، ایجاد شده است، باید به پزشک مراجعه کنید.