غربالگری چیست؟
به مجموعه آزمایش‌هایی که برای تشخیص زود‌هنگام بیماری‌ها، قبل از بروز هرگونه علائم مشخص انجام گردد، تست‌های غربالگری گفته می‌شود. با توجه به زمان و نحوه انجام این آزمایش‌ها می‌توان گفت، این نوع از تست‌ها یکی از بهترین راه‌های تشخیص و پیشگیری بیماری‌های مزمن هستند. این آزمایش‌ها می‌توانند به صورت اختصاصی برای خانم‌ها، آقایان و رده‌های سنی مختلف تجویز شوند یا حالت عمومی داشته باشند. اگر تمایل دارید اطلاعات کاملی در خصوص انواع مختلف آزمایش‌های مذکور و نحوه انجام آنها داشته باشید می‌توانید در این مقاله ما را همراهی نمایید.
انواع آزمایش‌های غربالگری
طبق تحقیقات انجام شده، تجویز این تست‌ها برای افراد بالای 50 سال و کسانی که به دلیل مسائل ژنتیکی احتمال ابتلاء به برخی از بیماری‌ها را دارند، بسیار مهم بوده و می‌تواند از آنها در مقابل ابتلا به بیماری‌های مزمن و انواع سرطان‌ها محافظت نماید. در ادامه برخی از آنها را معرفی می‌نماییم.
تست کلسترول
کلسترول چربی غشایی در تمام سلول‌های بدن است که برای تشکیل دیواره سلولی، تولید برخی از هورمون‌ها و ویتامین دی بدن نیاز می‌شود. کلسترول در خون به شکل ذراتی به نام لیپو‌پروتئین که شامل کلسترول بد (LDL) و کلسترول خوب (HDL) بوده، یافت می‌شود. این ماده در بدن توسط رژیم غذایی و یا سنتز کبد تولید می‌گردد. مقدار اضافه این ماده در خون و رگ‌های عروقی رسوب کرده و باعث ابتلا به بیماری‌های قلبی می‌شود. با انجام این آزمایش می‌توان میزان کلسترول در بدن را بررسی نمود و در صورت افزایش، آن را با دارو و رژیم غذایی کنترل کرد.
بیشتر بخوانید : آموزش مطب داری مامایی
تست غربالگری خون مخفی در مدفوع
این تست یکی از موثرترین راه‌های تشخیص زود هنگام ابتلا به سرطان روده بزرگ است. این آزمایش در سه مرحله به روش بررسی میکروسکوپی یا شیمیایی برای تشخیص هموگلوبین داخل مدفوع انجام می‌شود. در صورت مثبت بودن جواب تست پزشک متخصص با انجام آزمایش‌های تکمیلی دقیق‌تری احتمال وجود سرطان روده بزرگ را بررسی می‌کند.
تست پاپ اسمیر
تست غربالگری پاپ اسمیر آزمایشی بسیار مهم برای بانوان است که با برداشتن نمونه‌ای از سلول‌های دهانه رحم، جهت تشخیص زود هنگام سرطان این قسمت از بدن تجویز می‌شود.
تست غربالگری پروستات (PSA)
میزان پروتئینPSA در مردان ارتباط مستقیمی با غده پروستات آنها دارد. از عوامل افزایش غیر طبیعی این پروتئین در خون مشکلاتی مانند التهاب، عفونت یا تورم غده پروستات است. با انجام به موقع این تست می‌توان از بروز مشکلات بسیاری جلوگیری نمود.
ماموگرافی
این تست برای تشخیص سرطان سینه تجویز می‌شود. به تمامی افرادی که با انجام آزمایش‌های بالینی متوجه توده‌ای در سینه خود شده‌اند، توصیه می‌شود که حتماً این آزمایش را انجام دهند.
کولونوسکوپی
این تست یکی از رایج‌ترین آزمایش‌های تشخیص پولیپ و سرطان روده بزرگ در دنیا محسوب می‌شود. با انجام این آزمایش و تشخیص زود هنگام توده در روده بزرگ می‌توان آن را قبل از گسترش به داخل بدن برداشته و مانع نفوذ آن شد.
بیشتر بخوانید : سریع ترین راه درمان تنبلی تخمدان چیست؟
تست پیش دیابت
با توجه به گسترش بیماری دیابت در سراسر دنیا می‌توان گفت تست پیشگیری دیابت یکی از مهم‌ترین آزمایش‌هایی است که هر فرد باید آن را انجام دهد. با تشخیص زود هنگام این بیماری جلوی عوارض ناشی از ابتلا به آن و آسیب رسیدن به اندام‌های داخلی بدن گرفته می‌شود. علاوه بر کسانی که سابقه ژنتیکی بیماری دیابت را دارند انجام این تست، برای افراد مبتلا به فشار خون و اضافه وزن، بسیار حیاتی است.
آزمایش غربالگری فشارخون
فشارخون یکی از بیماری‌های شایع در کل دنیا و عوامل مهم ابتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی و قلبی عروقی است. انجام تست پیشگیری فشار خون باعث تشخیص به موقع این عارضه می‌شود. با اصلاح سبک زندگی، رژیم مناسب، ورزش و کاهش وزن می‌توان به راحتی آن را کنترل نمود.
تست‌های غربالگری دوران بارداری
تست‌های غربالگری که در دوران بارداری انجام می‌شوند، متشکل از آزمایش و سونوگرافی هستند که با هدف تشخیص مشکلات جنین و احتمال ابتلای آن به برخی از سندروم‌ها در دوره‌های مختلف بارداری تجویز می‌شوند. انجام این تست‌ها برای مادران بارداری که سن آنها بیشتر از 35 سال است بسیار حیاتی محسوب می‌شود. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این آزمایشات، غیر تهاجمی و بی‌خطر بودن آنها برای جنین است. از لحاظ پزشکی در صورت منفی بودن تست‌های انجام شده خطر ابتلای جنین به نقایص مورد آزمایش بسیار پایین محسوب می‌گردد. زمان انجام این تست‌ها در دوران بارداری، از نکات مهمی است که باید رعایت شود. در ادامه به بررسی این نوع از آزمایش‌ها می‌پردازیم.
تست سه ماهه اول بارداری
این تست از هفته دهم تا سیزدهم بارداری باید انجام شده و با کمک بررسی دو مادهPPAP-A و free hCG در خون مادر، ریسک ابتلا به سندروم‌های داون (منگولیسم)، ادوارد (تریزومی 18) و پاتو (تریزیومی 13) بررسی می‌شود. همچنین سونوگرافی NT که در این دوره انجام می‌شود با تعیین میزان مایع پشت‌گردن جنین، اطلاعاتی را در خصوص احتمال وجود اختلالات ژنتیکی نشان می‌دهد.
تست سه ماهه دوم بارداری
بهترین زمان انجام این تست بین هفته پانزدهم تا هفدهم بارداری است. به کمک چهار ماده hCG، اینهیبین، استریول آزاد و آلفافیتوپروتئین که از سلول‌های جنین، وارد خون مادر می‌شود، برای تشخیص اختلالات ژنتیکی، سندروم ادوارد و نقایص لوله عصبی استفاده می‌کنند.
لازم به ذکر است عواملی مانند سن، قد، وزن، سابقه ژنتیکی، ابتلاء به دیابت، مصرف مواد‌الکلی و سیگار توسط مادر در نتیجه تست و اعلام احتمال اختلالات ژنتیکی، امکان ریسک بارداری و ناهنجاری‌های کروموزومی تاثیر بسیاری دارند. تحلیل آزمایش‌ها توسط دستگاه‌های پیشرفته‌ای انجام شده که می‌توانند نتایج را با دقتی بالای 90 درصد اعلام کنند. پس از انجام دو مرحله تست غربالگری دوران بارداری اگر مادر در گروه پر ریسک قرار بگیرد باید آزمایش cvs یا آمنیوسنتز را انجام دهد.
آزمایش آمنیوسنتز
آمنیوسنتز روش تهاجمی بوده که با نمونه برداری از مایع دور جنین که از سلول‌های زنده آن و پروتئین‌های آلفافیتوپروتئین تشکیل شده است، انجام می‌شود. از این تست جهت تشخیص اختلالات کروموزومی، تشخیص بیماری‌های مادرزادی، مشکلات ژنتیکی و نقایص لوله عصبی، سندروم داون، بیماری‌های داسی شکل گلبول‌های قرمز، دیستروفی عضلانی و سیستیک فیبروزیس استفاده می‌شود.
این تست در هفته چهاردهم تا شانزدهم بارداری معتبر است و بالای 99 درصد می‌تواند بیماری‌های نام برده را تشخیص دهد. احتمال سقط جنین در این عمل یک درصد بوده و بروز مشکلاتی مانند عفونت یا زایمان زودرس نیز در آن بسیار نادر است.
آزمایش CVS
آزمایش CVS نمونه‌ای دیگر از تست‌های تشخیصی دوران بارداری محسوب می‌شود. دقت انجام آزمایش سی وی اس برای تشخیص بیماری‌های ژنتیکی جنین 98 درصد بوده که طی آن پرزهای کوریونی جفت جنین بین هفته‌های دهم تا بیست و یکم مورد آزمایش قرار می‌گیرند.
سرعت اعلام نتیجه در این تست از روش آمنیوسنتز بسیار بالاتر بوده و برای مادران بالای 35 سال که سابقه بیماری‌های ژنتیکی، تالاسمی و وجود علائم غیر طبیعی در آزمایش‌های مرحله اول را دارند توصیه می‌شود.
معایب آزمایش CVS
این تست معایب قابل تاملی مانند موارد زیر دارد.
- خطر انجام آن نسبت به بقیه تست‌های تهاجمی بیشتر است.
- احتمال عفونت و سقط جنین در آن بیشتر از روش آمنیوسنتز است.
- اگر قبل از هفته نهم بارداری انجام شود احتمال آنومالی در جنین بسیار بالا می‌رود.
- دقت پایین‌تری نسبت به آمنیوسنتز دارد.
- امکان تشخیص نقایص لوله‌های عصبی را ندارد.
سخن پایانی
انجام تست‌های غربالگری برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های مزمن از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. اما انتخاب پزشک متخصص و با سابقه برای تشخیص و درمان بیماری‌ها، جهت رسیدن به این هدف از نکات بسیار مهمی است که باید به آن توجه نمود. همچنین انتخاب آزمایشگاهی که بتواند نتایج دقیقی را پس از انجام تست‌ها، اعلام نماید بسیار حائز اهمیت است.
