انواع آزمایش غربالگری چیست؟ و چگونه انجام میشود؟
به مجموعه آزمایش‌هایی که برای تشخیص زودهنگام بیماری‌ها، قبل از بروز هرگونه علائم مشخص انجام گردد، تست‌های غربالگری گفته میشود. با توجه به زمان و نحوه انجام این آزمایش‌ها می‌توان گفت، این نوع از تست‌ها یکی از بهترین راه‌های تشخیص و پیشگیری بیماری‌های مزمن هستند. این آزمایش‌ها می‌توانند به صورت اختصاصی برای خانم‌ها، آقایان و رده‌های سنی مختلف تجویز شوند یا حالت عمومی داشته باشند. اگر تمایل دارید اطلاعات کاملی در خصوص انواع مختلف آزمایش‌های مذکور و نحوه انجام آنها داشته باشید می‌توانید در این مقاله ما را همراهی نمایید.
غربالگری چیست و چگونه انجام میشود؟
غربالگری به معنای بررسی یا آزمایش های اولیه ای است که برای شناسایی خطرات یا مشکلات احتمالی در افراد استفاده میشود. هدف از غربالگری، شناسایی مشکلات در مراحل اولیه است تا بتوان از پیشرفت آن ها جلوگیری کرد یا آن ها را به موقع درمان نمود. غربالگری ها در حوزه های مختلف پزشکی مانند بیماری های قلبی، سرطان ها، دیابت و غیره انجام میشود، اما در دوران بارداری، غربالگری های جنینی از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند.
آزمایش غربالگری به مجموعه ای از تست ها و ارزیابی ها گفته می شود که برای شناسایی خطرات یا نشانه های اولیه بیماری ها یا مشکلات پزشکی در افراد بدون علامت انجام می شود. این آزمایش ها به ویژه در دوران بارداری برای بررسی سلامت جنین انجام میشود. هدف از انجام این آزمایش ها، شناسایی زودهنگام مشکلاتی است که ممکن است بر سلامت جنین تأثیر بگذارد، مانند ناهنجاری های کروموزومی (مثل سندرم داون) یا مشکلات جسمی دیگر.
آزمایش های غربالگری معمولاً به دو دسته تقسیم می شوند:
- غربالگری های عمومی: این آزمایش ها برای تمامی افراد در گروه های خاص (مانند زنان باردار) پیشنهاد میشود و به بررسی خطرات شایع می پردازد.
- غربالگری های خاص: این دسته از آزمایش ها برای افرادی انجام میشود که در معرض خطرات بیشتری قرار دارند یا سابقه خانوادگی از مشکلات خاصی دارند.
انواع آزمایش‌های غربالگری
طبق تحقیقات انجام شده، تجویز این تست‌ها برای افراد بالای 50 سال و کسانی که به دلیل مسائل ژنتیکی احتمال ابتلاء به برخی از بیماری‌ها را دارند، بسیار مهم بوده و می‌تواند از آنها در مقابل ابتلا به بیماری‌های مزمن و انواع سرطان‌ها محافظت نماید. در ادامه برخی از آنها را معرفی می‌نماییم.
تست کلسترول
کلسترول چربی غشایی در تمام سلول‌های بدن است که برای تشکیل دیواره سلولی، تولید برخی از هورمون‌ها و ویتامین دی بدن نیاز میشود. کلسترول در خون به شکل ذراتی به نام لیپو‌پروتئین که شامل کلسترول بد (LDL) و کلسترول خوب (HDL) بوده، یافت میشود. این ماده در بدن توسط رژیم غذایی و یا سنتز کبد تولید می‌گردد. مقدار اضافه این ماده در خون و رگ‌های عروقی رسوب کرده و باعث ابتلا به بیماری‌های قلبی میشود. با انجام این آزمایش می‌توان میزان کلسترول در بدن را بررسی نمود و در صورت افزایش، آن را با دارو و رژیم غذایی کنترل کرد.
تست غربالگری خون مخفی در مدفوع
این تست یکی از موثرترین راه‌های تشخیص زود هنگام ابتلا به سرطان روده بزرگ است. این آزمایش در سه مرحله به روش بررسی میکروسکوپی یا شیمیایی برای تشخیص هموگلوبین داخل مدفوع انجام میشود. در صورت مثبت بودن جواب تست پزشک متخصص با انجام آزمایش‌های تکمیلی دقیق‌تری احتمال وجود سرطان روده بزرگ را بررسی می‌کند.
تست پاپ اسمیر
تست غربالگری پاپ اسمیر آزمایشی بسیار مهم برای بانوان است که با برداشتن نمونه‌ای از سلول‌های دهانه رحم، جهت تشخیص زود هنگام سرطان این قسمت از بدن تجویز میشود.
تست غربالگری پروستات (PSA)
میزان پروتئینPSA در مردان ارتباط مستقیمی با غده پروستات آنها دارد. از عوامل افزایش غیر طبیعی این پروتئین در خون مشکلاتی مانند التهاب، عفونت یا تورم غده پروستات است. با انجام به موقع این تست می‌توان از بروز مشکلات بسیاری جلوگیری نمود.
ماموگرافی
این تست برای تشخیص سرطان سینه تجویز میشود. به تمامی افرادی که با انجام آزمایش‌های بالینی متوجه توده‌ای در سینه خود شده‌اند، توصیه میشود که حتماً این آزمایش را انجام دهند.
بیشتر بخوانید: راه‌های قطعی برای درمان این مشکل وجود ندارد و می‌توان با برخی از روش‌ها بیماری را کنترل نمود و از عوارض آن جلوگیری کرد. در حقیقت برای درمان این مشکل باید جلوی عوارض ناشی از آن را گرفت و با تجویز داروهایی که منجر به کاهش آنها میشود به درمان اختلال تنبلی تخمدان پرداخت. در بلاگ “سریعترین درمان تنبلی تخمدان و علائم آن” به بررسی برخی از روش‌های درمان تنبلی تخمدان می‌پردازیم.
کولونوسکوپی
این تست یکی از رایج‌ترین آزمایش‌های تشخیص پولیپ و سرطان روده بزرگ در دنیا محسوب میشود. با انجام این آزمایش و تشخیص زود هنگام توده در روده بزرگ می‌توان آن را قبل از گسترش به داخل بدن برداشته و مانع نفوذ آن شد.
تست پیش دیابت
با توجه به گسترش بیماری دیابت در سراسر دنیا می‌توان گفت تست پیشگیری دیابت یکی از مهم‌ترین آزمایش‌هایی است که هر فرد باید آن را انجام دهد. با تشخیص زود هنگام این بیماری جلوی عوارض ناشی از ابتلا به آن و آسیب رسیدن به اندام‌های داخلی بدن گرفته میشود. علاوه بر کسانی که سابقه ژنتیکی بیماری دیابت را دارند انجام این تست، برای افراد مبتلا به فشار خون و اضافه وزن، بسیار حیاتی است.
آزمایش غربالگری فشارخون
فشارخون یکی از بیماری‌های شایع در کل دنیا و عوامل مهم ابتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی و قلبی عروقی است. انجام تست پیشگیری فشار خون باعث تشخیص به موقع این عارضه میشود. با اصلاح سبک زندگی، رژیم مناسب، ورزش و کاهش وزن می‌توان به راحتی آن را کنترل نمود.
تست‌های غربالگری دوران بارداری
غربالگری جنین، آزمایشی است که به منظور ارزیابی خطر ابتلای جنین به برخی اختلالات ژنتیکی و ناهنجاری های مادرزادی انجام میشود. این آزمایش ها به مادران باردار این امکان را می دهد تا با آگاهی بیشتری در مورد سلامت جنین خود تصمیم گیری کنند.
تست‌های غربالگری که در دوران بارداری انجام می‌شوند، متشکل از آزمایش و سونوگرافی هستند که با هدف تشخیص مشکلات جنین و احتمال ابتلای آن به برخی از سندروم‌ها در دوره‌های مختلف بارداری تجویز می‌شوند. انجام این تست‌ها برای مادران بارداری که سن آنها بیشتر از 35 سال است بسیار حیاتی محسوب میشود.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این آزمایشات، غیر تهاجمی و بی‌خطر بودن آنها برای جنین است. از لحاظ پزشکی در صورت منفی بودن تست‌های انجام شده خطر ابتلای جنین به نقایص مورد آزمایش بسیار پایین محسوب می‌گردد. زمان انجام این تست‌ها در دوران بارداری، از نکات مهمی است که باید رعایت شود. در ادامه به بررسی این نوع از آزمایش‌ها می‌پردازیم.
این آزمایش ها به طور معمول در سه ماهه اول و دوم بارداری انجام می شوند. هدف اصلی از انجام این آزمایش ها، شناسایی جنین هایی است که احتمال ابتلا به اختلالاتی مانند سندرم داون، اسپینا بیفیدا و تریزومی 18 در آن ها بیشتر است.
تست سه ماهه اول بارداری
این تست از هفته دهم تا سیزدهم بارداری باید انجام شده و با کمک بررسی دو مادهPPAP-A و free hCG در خون مادر، ریسک ابتلا به سندروم‌های داون (منگولیسم)، ادوارد (تریزومی 18) و پاتو (تریزیومی 13) بررسی میشود. همچنین سونوگرافی NT که در این دوره انجام میشود با تعیین میزان مایع پشت‌گردن جنین، اطلاعاتی را در خصوص احتمال وجود اختلالات ژنتیکی نشان می‌دهد.
تست سه ماهه دوم بارداری
بهترین زمان انجام این تست بین هفته پانزدهم تا هفدهم بارداری است. به کمک چهار ماده hCG، اینهیبین، استریول آزاد و آلفافیتوپروتئین که از سلول‌های جنین، وارد خون مادر میشود، برای تشخیص اختلالات ژنتیکی، سندروم ادوارد و نقایص لوله عصبی استفاده می‌کنند. این تست شامل آزمایش های خون است که به بررسی بیشتر ناهنجاری های جنینی می پردازد. این آزمایش ها، به ویژه برای شناسایی ناهنجاری های لوله عصبی و مشکلات ساختاری دیگر مانند مشکلات قلبی جنین مورد استفاده قرار می گیرد.
لازم به ذکر است عواملی مانند سن، قد، وزن، سابقه ژنتیکی، ابتلاء به دیابت، مصرف مواد‌الکلی و سیگار توسط مادر در نتیجه تست و اعلام احتمال اختلالات ژنتیکی، امکان ریسک بارداری و ناهنجاری‌های کروموزومی تاثیر بسیاری دارند. تحلیل آزمایش‌ها توسط دستگاه‌های پیشرفته‌ای انجام شده که می‌توانند نتایج را با دقتی بالای 90 درصد اعلام کنند. پس از انجام دو مرحله تست غربالگری دوران بارداری اگر مادر در گروه پر ریسک قرار بگیرد باید آزمایش cvs یا آمنیوسنتز را انجام دهد.
آزمایش آمنیوسنتز
آمنیوسنتز روش تهاجمی بوده که با نمونه برداری از مایع دور جنین که از سلول‌های زنده آن و پروتئین‌های آلفافیتوپروتئین تشکیل شده است، انجام میشود. از این تست جهت تشخیص اختلالات کروموزومی، تشخیص بیماری‌های مادرزادی، مشکلات ژنتیکی و نقایص لوله عصبی، سندروم داون، بیماری‌های داسی شکل گلبول‌های قرمز، دیستروفی عضلانی و سیستیک فیبروزیس استفاده میشود.
این تست در هفته چهاردهم تا شانزدهم بارداری معتبر است و بالای 99 درصد می‌تواند بیماری‌های نام برده را تشخیص دهد. احتمال سقط جنین در این عمل یک درصد بوده و بروز مشکلاتی مانند عفونت یا زایمان زودرس نیز در آن بسیار نادر است.
بیشتر بخوانید: AUB مخفف Abnormal Uterine Bleeding به معنای خونریزی غیرطبیعی رحم است. این عبارت برای توصیف هرگونه خونریزی واژینال که خارج از الگوی طبیعی قاعدگی باشد، به کار می رود. خونریزی طبیعی قاعدگی معمولاً هر 21 تا 35 روز یکبار اتفاق می افتد و 2 تا 7 روز طول می کشد. هرگونه تغییر در مدت زمان، شدت یا فراوانی خونریزی، می تواند نشانه ای از AUB باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر بلاگ “AUB زنان چیست؟ تفاوت منوراژی و متروراژی + درمان خونریزی رحم” را مطالعه کنید.
آزمایش CVS
آزمایش CVS نمونه‌ای دیگر از تست‌های تشخیصی دوران بارداری محسوب میشود. دقت انجام آزمایش سی وی اس برای تشخیص بیماری‌های ژنتیکی جنین 98 درصد بوده که طی آن پرزهای کوریونی جفت جنین بین هفته‌های دهم تا بیست و یکم مورد آزمایش قرار می‌گیرند.
سرعت اعلام نتیجه در این تست از روش آمنیوسنتز بسیار بالاتر بوده و برای مادران بالای 35 سال که سابقه بیماری‌های ژنتیکی، تالاسمی و وجود علائم غیر طبیعی در آزمایش‌های مرحله اول را دارند توصیه میشود.
معایب آزمایش CVS
این تست معایب قابل تاملی مانند موارد زیر دارد:
- خطر انجام آن نسبت به بقیه تست‌های تهاجمی بیشتر است.
- احتمال عفونت و سقط جنین در آن بیشتر از روش آمنیوسنتز است.
- اگر قبل از هفته نهم بارداری انجام شود احتمال آنومالی در جنین بسیار بالا می‌رود.
- دقت پایین‌تری نسبت به آمنیوسنتز دارد.
- امکان تشخیص نقایص لوله‌های عصبی را ندارد.
انجام تست‌های غربالگری برای جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های مزمن از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. اما انتخاب پزشک متخصص و با سابقه برای تشخیص و درمان بیماری‌ها، جهت رسیدن به این هدف از نکات بسیار مهمی است که باید به آن توجه نمود. همچنین انتخاب آزمایشگاهی که بتواند نتایج دقیقی را پس از انجام تست‌ها، اعلام نماید بسیار حائز اهمیت است.
غربالگری چگونه انجام میشود؟
فرایند غربالگری معمولاً شامل یک یا چند مرحله زیر است:
- مشاوره اولیه: در این مرحله، پزشک با مادر درباره سابقه پزشکی، سابقه خانوادگی، و نگرانی های احتمالی صحبت می کند و اطلاعات لازم را برای تصمیم گیری درباره آزمایش های مناسب ارائه می دهد.
- آزمایش خون: این آزمایش ها برای اندازه گیری میزان برخی مواد خاص در خون مادر انجام می شود که تغییرات در این مواد می تواند نشان دهنده خطر وجود ناهنجاری ها در جنین باشد.
- سونوگرافی: سونوگرافی یکی از ابزارهای مهم در غربالگری است که به پزشک امکان می دهد تصویری از جنین به دست آورد و ناهنجاری های ساختاری را شناسایی کند.
- ارزیابی نتایج: پس از انجام آزمایش ها، نتایج به صورت عددی یا کیفی تحلیل می شوند و پزشک براساس آن ها خطرات احتمالی را تخمین می زند و در صورت نیاز، تست های تکمیلی یا اقدامات درمانی را پیشنهاد می دهد.
بیشتر بخوانید: ناباروری، چالشی است که بسیاری از زوج ها با آن مواجه می شوند. این مشکل می تواند دلایل مختلفی داشته باشد و در زنان و مردان بروز کند. خوشبختانه با پیشرفت علم پزشکی، روش های درمان ناباروری بسیار متنوع تر و موثر تر شده اند. در بلاگ “روش های درمان ناباروری در ایران + راهنمای کامل درمان با IUI” به بررسی کامل این موضوع پرداخته ایم.
غربالگری و تشخیص
- غربالگری: غربالگری به معنای بررسی یک گروه بزرگ از افراد برای شناسایی افراد پرخطر است. در غربالگری جنین، هدف شناسایی جنین هایی است که احتمال ابتلا به اختلالات خاصی در آن ها بیشتر است. نتایج غربالگری قطعی نیستند و نیاز به انجام آزمایش های تشخیصی دقیق تر دارند.
- تشخیص: تشخیص به معنای تایید یا رد یک بیماری یا اختلال است. آزمایش های تشخیصی مانند آمنیوسنتز و بیوپسی کرونیک ویلی به طور مستقیم به بررسی سلول های جنین می پردازند و نتایج آن ها قطعی تر است.
به طور خلاصه، غربالگری یک آزمایش غربالگری است که به شناسایی افراد پرخطر کمک می کند، در حالی که تشخیص یک آزمایش تاییدی است که به تأیید یا رد یک بیماری می پردازد.
غربالگری های جنینی بخش مهمی از مراقبت های دوران بارداری هستند که به منظور شناسایی زودهنگام مشکلات و ناهنجاری های احتمالی جنین انجام می شوند. این غربالگری ها با استفاده از آزمایش های خون و سونوگرافی صورت می گیرند و نتایج آن ها می تواند اطلاعات مهمی درباره سلامت جنین ارائه دهد. با توجه به اهمیت این موضوع، انجام مشاوره های پزشکی و تصمیم گیری آگاهانه درباره غربالگری ها می تواند به سلامت مادر و جنین کمک شایانی کند.
