مراقبت از نوزاد تازه متولد شده
| مراقبت از نوزاد تازه متولد شده | نکات کلیدی | توضیحات تکمیلی |
|---|---|---|
| ۱. تغذیه نوزاد | شیر مادر بهترین گزینه است | حاوی آنتی‌بادی، آنزیم، و مواد مغذی متناسب با رشد نوزاد؛ انواع: آغوز، شیر انتقالی، شیر بالغ |
| شیر خشک در صورت نیاز | جایگزینی برای مادران شاغل یا ناتوان در شیردهی؛ انواع: بر پایه گاو، سویا، بدون لاکتوز، مخصوص نوزاد نارس | |
| ۲. خواب نوزاد | الگوی خواب وابسته به سن است | نوزادان در ۳ ماه اول ۱۴–۱۸ ساعت خواب دارند؛ بعد از ۶ ماهگی ۱۲–۱۴ ساعت با چرت روزانه |
| ایجاد روال خواب منظم | حمام گرم، نور کم، تماس پوستی و گذاشتن نوزاد خواب‌آلود اما بیدار در تخت موثر است | |
| ۳. حمام نوزاد | قبل از افتادن بند ناف: حمام اسفنجی | با دستمال نرم و مرطوب، بدون غوطه‌وری در آب |
| بعد از افتادن بند ناف: وان مخصوص | آب ۳۷-۳۸ درجه؛ شستشو با شامپوی مخصوص؛ حداکثر ۱۰ دقیقه | |
| ۴. بهداشت روزانه | مراقبت از پوست، بینی، گوش، چشم | استفاده از کرم مرطوب‌کننده؛ تمیز کردن با پارچه نرم؛ جلوگیری از ورود پودر یا گوش‌پاک‌کن |
| کوتاه کردن ناخن | با قیچی یا سوهان مخصوص؛ ترجیحاً پس از حمام یا هنگام خواب | |
| ۵. لباس نوزاد | راحت، گشاد، پارچه طبیعی | پارچههای نخی یا پنبه‌ای بدون مواد شیمیایی، شستشو با شوینده مخصوص نوزاد |
| متناسب با دمای محیط | استفاده از کلاه نخی در هوای سرد؛ اجتناب از لباس زیاد در تابستان |
|
| ۶. مراقبت از بند ناف | خشک و تمیز نگه‌داشتن | بند ناف بین ۵ تا ۱۵ روز بعد از تولد می‌افتد؛ استفاده از گاز استریل خشک و تمیز؛ بدون الکل یا پماد |
| عدم قرارگیری در پوشک یا رطوبت | پوشک را پایین‌تر ببندید تا بند ناف هوا بخورد و تحریک نشود | |
| ۷. واکسیناسیون | طبق برنامه ملی انجام شود | اولین واکسن‌ها: بدو تولد (هپاتیت B، ب ث ژ، فلج اطفال قطره‌ای) |
| عوارض احتمالی را بشناسید | تورم، تب خفیف، بی‌قراری؛ در صورت شدید شدن علائم با پزشک مشورت شود | |
| ۸. مراجعه به پزشک | معاینه اولیه ۳ تا ۵ روز پس از تولد | بررسی وزن، رشد، زردی، تغذیه |
| ویزیت‌های منظم ماهانه | رشد، بینایی، شنوایی، تغذیه و وضعیت عمومی بررسی میشود | |
| ۹. تماس پوستی و ارتباط عاطفی | تماس پوست با پوست حیاتی است | به تنظیم دمای بدن، ضربان قلب و تنفس نوزاد کمک میکند؛ حس امنیت و محبت ایجاد میکند |
| برقراری ارتباط کلامی و چشمی | صحبت کردن با نوزاد، نوازش، لبخند و نگاه مستقیم به چشم‌ها برای رشد ذهنی و عاطفی ضروری‌ست | |
| ۱۰. محیط امن | دمای مناسب اتاق (۲۰–۲۲ درجه) | استفاده از تهویه مناسب؛ پرهیز از دود، بوهای تند و مواد شیمیایی |
| تختخواب ایمن و مناسب | بدون بالش، عروسک، پتوهای سنگین؛ تشک سفت و ساده برای کاهش ریسک سندروم مرگ ناگهانی (SIDS) |
مراقبت از نوزاد تازه متولد شده نیاز به آگاهی، دقت و حساسیت ویژه‌ای دارد. والدین، به‌ویژه کسانی که برای اولین بار صاحب فرزند می‌شوند، ممکن است با چالش‌های زیادی روبه‌رو شوند.
۱. تغذیه نوزاد تازه متولد شده
تغذیه مناسب در رشد جسمی و ذهنی نوزاد نقش اساسی دارد. نوزادان در هفتههای اول زندگی نیاز به تغذیه مکرر دارند.
شیر مادر
شیر مادر شامل تمام مواد مغذی موردنیاز برای رشد نوزاد است و ترکیبات آن در طول زمان و متناسب با نیازهای نوزاد تغییر میکند. مهم‌ترین اجزای شیر مادر عبارت‌اند از:
- آب (حدود ۸۸٪): نوزاد را هیدراته نگه می‌دارد.
- پروتئین‌ها: شامل لاکتوفرین و لیزوزیم که به سیستم ایمنی کمک میکنند.
- چربی‌ها: انرژی موردنیاز نوزاد را تأمین میکنند و برای رشد مغز ضروری‌اند.
- کربوهیدرات‌ها: مهم‌ترین آن‌ها لاکتوز است که به جذب کلسیم و رشد باکتری‌های مفید روده کمک میکند.
- ویتامین‌ها و مواد معدنی: شامل کلسیم، آهن، زینک، ویتامین‌های A، D، E و K.
- آنتیبادیها و فاکتورهای ایمنی: شیر مادر حاوی آنتی‌بادی‌هایی است که نوزاد را در برابر عفونت‌ها محافظت میکند.
چرا شیر مادر بهترین گزینه است؟
شیر مادر یک مایع زنده است که بر اساس نیازهای نوزاد تغییر میکند. ترکیب آن شامل مواد مغذی، آنتیبادیها، آنزیم‌ها، هورمون‌ها و عوامل رشد است که به رشد و سلامت نوزاد کمک میکند.
شیر مادر در طول زمان تغییر میکند تا متناسب با نیاز نوزاد باشد:
- کلستروم (آغوز): شیر زردرنگی که در روزهای اول پس از تولد تولید میشود. سرشار از پروتئین، آنتیبادیها و مواد ایمنی‌بخش است که سیستم ایمنی نوزاد را تقویت میکند.
- شیر انتقالی: بین روزهای ۴ تا ۱۴ پس از زایمان تولید میشود. چربی و لاکتوز بیشتری دارد و برای رشد نوزاد ضروری است.
- شیر بالغ: بعد از ۲ هفته، ترکیب شیر مادر ثابت میشود، اما همچنان بر اساس نیاز نوزاد تغییر میکند
مزایای شیر مادر
- تقویت سیستم ایمنی: شیر مادر دارای آنتی‌بادی‌هایی است که نوزاد را در برابر بیماریهایی مانند سرماخوردگی، عفونت‌های روده‌ای و آلرژی محافظت میکند.
- کاهش خطر بیماری‌ها: نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، کمتر به بیماریهایی مانند آسم، دیابت نوع ۱، چاقی و سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) مبتلا می‌شوند.
- هضم آسان‌تر: ترکیبات شیر مادر به گونه‌ای است که به راحتی در سیستم گوارشی نوزاد هضم میشود و باعث یبوست نمی‌شود.
- رشد بهتر مغز: چربیهای موجود در شیر مادر به رشد مغز و سیستم عصبی نوزاد کمک میکنند.
- پیشگیری از حساسیت‌ها و آلرژی‌ها: احتمال بروز آلرژی‌های غذایی در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند کمتر است.
چند وقت یکبار باید نوزاد را شیر داد؟
- نوزادان تازه متولد شده: هر ۲ تا ۳ ساعت یک بار (یعنی ۸ تا ۱۲ بار در روز).
- نوزادان ۳ تا ۶ ماهه: تعداد دفعات شیر خوردن کاهش می‌یابد، اما هنوز به شیر مادر نیاز دارند.
- بعد از ۶ ماهگی: شیر مادر در کنار غذای کمکی داده میشود.
شیر خشک
شیر خشک معمولاً از شیر گاو تهیه شده و فرآوری میشود تا ترکیبات آن به شیر مادر نزدیک شود. اجزای اصلی آن شامل:
- روتئین‌ها (وی و کازئین): برای رشد عضلات و سیستم ایمنی.
- چربیهای گیاهی: جایگزین چربی طبیعی شیر مادر.
- کربوهیدرات‌ها (معمولاً لاکتوز): برای تأمین انرژی.
- ویتامین‌ها و مواد معدنی: شامل آهن، روی، ویتامین D و A.
انواع شیر خشک
- شیر خشک بر پایه شیر گاو: رایج‌ترین نوع شیر خشک که ترکیب آن به شیر مادر نزدیک‌تر است.
- شیر خشک بدون لاکتوز: برای نوزادانی که به لاکتوز حساسیت دارند.
- شیر خشک بر پایه سویا: مناسب برای نوزادانی که به پروتئین شیر گاو حساسیت دارند.
- شیر خشک مخصوص نوزادان نارس: دارای کالری و مواد مغذی اضافی برای کمک به رشد نوزادان نارس
مزایای شیر خشک
- تغذیه جایگزین برای مادرانی که نمی‌توانند شیر بدهند.
- امکان تغذیه توسط افراد دیگر: پدر، مادربزرگ یا پرستار نیز می‌توانند نوزاد را شیر دهند.
- مدت ماندگاری طولانی‌تر از شیر مادر.
- مقدار مشخص و دقیق تغذیه نوزاد.
معایب شیر خشک
- فاقد آنتی‌بادی‌های موجود در شیر مادر: بنابراین نوزاد در برابر عفونت‌ها آسیب‌پذیرتر است.
- هضم سخت‌تر: ممکن است باعث یبوست یا مشکلات گوارشی شود.
- هزینه بالاتر نسبت به شیر مادر.
- آمادهسازی و شست‌وشوی مداوم شیشه شیر لازم است.
مواردی که شیر خشک توصیه میشود
- مادر شیر کافی ندارد: برخی از مادران به دلایل مختلف (مشکلات هورمونی، جراحی سینه، کم‌کاری تیروئید) شیر کافی تولید نمی‌کنند.
- عدم توانایی در شیردهی: در برخی شرایط پزشکی مانند HIV، سل فعال، شیمی‌درمانی یا مصرف داروهای خاص، شیر مادر برای نوزاد مناسب نیست.
- نوزاد کم‌وزن یا نارس است: نوزادانی که وزن بسیار کم دارند ممکن است نیاز به ترکیب شیر مادر و شیر خشک داشته باشند.
- حساسیت نوزاد به شیر مادر: در برخی موارد نادر، نوزاد به پروتئین‌های شیر مادر حساسیت دارد و باید شیر خشک مخصوص مصرف کند.
- مادر شاغل است و امکان شیردهی مستقیم را ندارد: در چنین شرایطی مادر می‌تواند شیر خود را بدوشد یا از شیر خشک استفاده کند.
مطالعه بیشتر: پس از سقط جنین، بسیاری از زنان نگران این هستند که آیا دوباره می‌توانند باردار شوند یا نه، و چه مدت باید برای اقدام مجدد صبر کنند. پاسخ به این سوال به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله علت سقط، روش انجام آن، وضعیت سلامت فرد و چرخه قاعدگی. برای مطالعه بیشتر به صفحه شانس بارداری بعد از سقط مراجعه کنید.
ترکیب شیر مادر و شیر خشک (تغذیه ترکیبی)
برخی از مادران تصمیم می‌گیرند که در کنار شیر مادر، گاهی از شیر خشک هم استفاده کنند، به‌ویژه در صورت بازگشت به کار یا کاهش تولید شیر. بهتر است ابتدا شیردهی با شیر مادر انجام شود و در صورت نیاز، تغذیه با شیر خشک مکمل باشد.
تفاوت‌های اصلی بین شیر مادر و شیر خشک
| ویژگی | شیر مادر | شیر خشک |
|---|---|---|
| ترکیب مواد مغذی | کاملاً متناسب با نیاز نوزاد | فرمولاسیون ثابت و صنعتی |
| آنتی‌بادی و ایمنی | دارد، از نوزاد در برابر بیماری‌ها محافظت میکند | ندارد |
| هضم و جذب | بسیار راحت، مناسب برای دستگاه گوارش نوزاد | سخت‌تر، ممکن است باعث یبوست شود |
| هزینه | رایگان | گران است |
| آمادهسازی | فوری و بدون نیاز به تجهیزات | نیاز به آمادهسازی و استریل کردن دارد |
| تأثیر بر پیوند عاطفی | تماس مستقیم پوست به پوست، افزایش پیوند مادر و نوزاد | کمتر از شیر مادر |
آروغ گرفتن (بادگرفتن) نوزاد
پس از هر بار شیر خوردن، نوزاد ممکن است مقداری هوا ببلعد که می‌تواند باعث نفخ و دل‌درد شود. برای جلوگیری از این مشکل:
- نوزاد را روی شانه خود بگذارید و به آرامی پشت او را ماساژ دهید.
- می‌توانید نوزاد را روی زانوی خود بنشانید و پشتش را به‌آرامی بمالید.
- این کار را تا زمانی که نوزاد آروغ بزند ادامه دهید.
2- خواب نوزاد
خواب نوزاد یکی از مهم‌ترین بخش‌های رشد و تکامل اوست. نوزادان تازه متولد شده بیشتر ساعات روز را در خواب هستند، اما الگوی خواب آن‌ها با بزرگتر شدن تغییر میکند. چرخه خواب نوزاد کوتاه‌تر از بزرگسالان است و حدود ۴۵ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.
مراحل خواب نوزاد
۱. خواب سبک (REM – حرکت سریع چشم)
- نوزاد در این مرحله حرکات سریع چشم دارد.
- ممکن است لبخند بزند، حرکات کوچکی انجام دهد یا حتی صداهای آرام تولید کند.
- این مرحله برای رشد مغزی و پردازش اطلاعات بسیار مهم است.
2. خواب عمیق (Non-REM)
- نوزاد آرام‌تر میشود، حرکاتش کاهش می‌یابد و تنفس منظم‌تر میشود.
- در این مرحله رشد بدنی و ترمیم بافت‌ها اتفاق می‌افتد.
مدت زمان خواب نوزاد در سنین مختلف
نوزاد تازه متولد شده (۰ تا ۳ ماهگی)
- روزانه ۱۴ تا ۱۸ ساعت خواب دارد.
- چرخه خواب او کوتاه است و معمولاً هر ۲ تا ۳ ساعت یکبار بیدار میشود.
- هنوز ساعت داخلی بدنش با شب و روز تنظیم نشده است.
نوزاد ۳ تا ۶ ماهه
- روزانه ۱۲ تا ۱۵ ساعت خواب دارد.
- خواب شبانه طولانی‌تر میشود (حدود ۵ تا ۶ ساعت مداوم).
- ممکن است الگوی خواب کمی منظم‌تر شود.
نوزاد ۶ تا ۱۲ ماهه
- روزانه ۱۲ تا ۱۴ ساعت خواب دارد.
- معمولاً ۲ تا ۳ چرت در روز دارد.
- برخی نوزادان شروع به خوابیدن ۸ ساعت مداوم در شب میکنند.
چگونه نوزاد را راحتتر بخوابانیم؟
- روال خواب منظم ایجاد کنید: هر شب زمان خواب مشخصی داشته باشید. حمام گرم، ماساژ، لالایی و کم کردن نور اتاق می‌تواند نوزاد را برای خواب آماده کند.
- تفاوت بین شب و روز را به نوزاد نشان دهید: در طول روز، او را در معرض نور طبیعی قرار دهید و با او بازی کنید. در شب، محیط را ساکت و تاریک نگه دارید.
- از تماس پوستی استفاده کنید: تماس پوست به پوست و شیر دادن قبل از خواب نوزاد را آرام میکند.
- نوزاد را خواب‌آلود اما بیدار در تخت بگذارید: اجازه دهید خودش به خواب برود تا وابسته به بغل کردن نشود.
- اگر بیدار شد، فوراً او را بغل نکنید: گاهی نوزاد خودش دوباره به خواب می‌رود. چند دقیقه صبر کنید.
مشکلات رایج خواب نوزاد و راه‌حل‌ها
- نوزاد شب‌ها زیاد بیدار میشود:
✔️ راه‌حل: چراغ‌ها را کم کنید، با صدای آهسته صحبت کنید و فقط برای شیردهی یا تعویض پوشک به او توجه کنید.
- نوزاد فقط در بغل می‌خوابد:
✔️ راه‌حل: وقتی نوزاد خواب‌آلود است، او را در تخت بگذارید. بگذارید خودش یاد بگیرد که بخوابد.
- نوزاد به دفعات کم می‌خوابد (چرت‌های کوتاه دارد):
✔️ راه‌حل: اتاق را تاریک کنید، صداهای محیطی را کاهش دهید و نوزاد را در محیطی آرام بخوابانید.
- نوزاد هنگام خواب زیاد حرکت میکند و ناآرام است:
✔️ راه‌حل: بررسی کنید که پوشک او خشک باشد، گرسنه نباشد و لباسش بیش‌ازحد گرم یا سرد نباشد.
- نوزاد در ۴ تا ۶ ماهگی دچار اختلال خواب شده است:
✔️ راه‌حل: این طبیعی است و به جهش رشدی مربوط میشود. به او زمان دهید تا خودش را با تغییرات جدید تطبیق دهد.
آیا استفاده از پستانک هنگام خواب مفید است؟
مزایا
- احتمال سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) را کاهش میدهد.
- به نوزاد کمک میکند که خودش را آرام کند.
معایب
- ممکن است باعث وابستگی شود و نوزاد شب‌ها برای پیدا کردن پستانک بیدار شود.
- بعد از ۶ ماهگی ممکن است مشکلات دندانی ایجاد کند.
بهتر است بعد از ۱ ماهگی و زمانی که نوزاد به شیر مادر عادت کرده باشد، از پستانک استفاده کنید.
3- بهداشت و حمام نوزاد
حفظ بهداشت نوزاد تازه متولد شده برای جلوگیری از عفونت‌ها و حفظ سلامت پوست او بسیار مهم است. نوزادان دارای پوست حساس و سیستم ایمنی ضعیفی هستند، بنابراین مراقبت از آن‌ها نیازمند دقت و ظرافت خاصی است.
حمام نوزاد
نوزاد تازه متولد شده (تا زمانی که بند ناف نیفتاده است):
- ۳ تا ۴ بار در هفته یا حتی کمتر کافی است.
- برای تمیز کردن، از دستمال مرطوب یا اسفنج استفاده کنید (حمام اسفنجی).
- نوزاد نباید در آب غوطه‌ور شود تا زمانی که بند ناف به طور کامل خشک شده و بیفتد.
پس از افتادن بند ناف (معمولاً بعد از ۱۰ تا ۱۴ روز):
- می‌توانید نوزاد را ۲ تا ۳ بار در هفته در وان مخصوص نوزاد بشویید.
- شستن بیش‌ازحد می‌تواند باعث خشکی پوست شود.
اگر هوا گرم است یا نوزاد زیاد عرق میکند:
- می‌توانید با یک دستمال نرم و مرطوب، بدن نوزاد را هر روز تمیز کنید.
روش صحیح حمام کردن نوزاد
حمام اسفنجی (برای نوزادانی که هنوز بند ناف دارند)
- یک دستمال نرم و تمیز را در آب گرم (نه داغ) خیس کنید.
- صورت، گردن، زیر بغل، دست‌ها و پاهای نوزاد را به آرامی تمیز کنید.
- ناحیه پوشک را در آخر بشویید و برای جلوگیری از عفونت، از قسمت جلو به عقب تمیز کنید.
- نوزاد را کاملاً خشک کنید و لباس او را بپوشانید.
حمام در وان (پس از افتادن بند ناف)
- گام اول: پر کردن وان
- وان را با آب گرم (حدود ۳۷ تا ۳۸ درجه سانتی‌گراد) پر کنید.
- عمق آب نباید بیش از ۵ تا ۷ سانتی‌متر باشد (به اندازه‌ای که بدن نوزاد مرطوب شود).
- گام دوم: قرار دادن نوزاد در وان
- ابتدا پشت گردن و سر نوزاد را با یک دست بگیرید و به‌آرامی بدنش را در آب قرار دهید.
- هیچ‌وقت نوزاد را تنها در وان رها نکنید!
- گام سوم: شستشوی بدن نوزاد
- با یک لیف نرم، بدن او را با مقدار کمی شامپو یا صابون مخصوص نوزاد بشویید.
- صورت را فقط با آب بشویید (بدون صابون).
- برای جلوگیری از خشکی پوست، حمام را بیش از ۵ تا ۱۰ دقیقه طول ندهید.
- گام چهارم: شستشوی سر و موها
- مقدار کمی شامپوی مخصوص نوزاد روی سرش بریزید و به‌آرامی ماساژ دهید.
- با یک لیوان آب گرم، کف شامپو را بشویید.
- گام پنجم: خشک کردن نوزاد
- بلافاصله پس از حمام، نوزاد را در حوله بپیچید و کاملاً خشک کنید.
- به‌خصوص پشت گوش‌ها، زیر بغل، گردن و ناحیه پوشک را خشک کنید تا از ایجاد عرق‌سوز جلوگیری شود
4- نکات بهداشتی روزانه نوزاد
مراقبت از پوست نوزاد
- از کرم مرطوب‌کننده مخصوص نوزاد (بدون عطر و مواد شیمیایی) استفاده کنید، مخصوصاً اگر پوست نوزاد خشک است.
- از پودر تالک (پودر بچه) استفاده نکنید، زیرا ممکن است وارد ریه‌های نوزاد شود و مشکل تنفسی ایجاد کند.
- در صورت مشاهده التهاب، جوش یا خشکی شدید با پزشک مشورت کنید.
تمیز کردن گوش و بینی نوزاد
- از گوش‌پاک‌کن استفاده نکنید، چون ممکن است باعث آسیب به پرده گوش شود.
- فقط بخش بیرونی گوش را با یک پارچه نرم و مرطوب تمیز کنید.
- برای پاک کردن بینی، از قطره سالین (محلول آب‌نمک) و پوار بینی مخصوص نوزاد استفاده کنید
کوتاه کردن ناخن‌های نوزاد
- ناخن‌های نوزاد سریع رشد میکنند و ممکن است صورت خود را خراش دهد.
- برای کوتاه کردن ناخن‌ها: از قیچی مخصوص نوزاد یا سوهان ناخن استفاده کنید. بهترین زمان برای کوتاه کردن ناخن‌ها بعد از حمام یا هنگام خواب نوزاد است.
مراقبت از چشم‌های نوزاد
- پاگر چشم‌های نوزاد بعد از خواب ترشحات زردرنگ داشتند، با یک پنبه آغشته به آب جوشیده ولرم آن را تمیز کنید.
- برای هر چشم از یک پنبه جداگانه استفاده کنید.
- اگر قرمزی یا ترشحات غیرطبیعی مشاهده کردید، با پزشک مشورت کنید
5- لباس نوزاد
لباس نوزاد باید راحت، ایمن و متناسب با دمای محیط باشد. از آنجا که پوست نوزاد حساس است، انتخاب لباس مناسب و توجه به نحوه شستشو و نگهداری آن اهمیت زیادی دارد.
- راحتی لباس را در اولویت قرار دهید: لباس نوزاد باید گشاد و نرم باشد تا آزادی حرکت داشته باشد. از لباس‌هایی که یقه یا سرآستین تنگ دارند، خودداری کنید.
- از پارچههای طبیعی استفاده کنید: بهترین انتخاب، پنبه ۱۰۰٪ (کتان) است، چون هوا را عبور میدهد و باعث تعریق یا حساسیت نمی‌شود. از پارچههای پلی‌استری و پلاستیکی که باعث گرمازدگی و حساسیت می‌شوند، پرهیز کنید.
- لباس‌های بدون دکمه یا زیپهای فلزی انتخاب کنید: دکمههای کوچک، مهره‌ها و تزئینات ممکن است کنده شوند و نوزاد آن‌ها را ببلعد. زیپهای فلزی می‌توانند پوست حساس نوزاد را اذیت کنند.
- لباس‌هایی با باز و بسته شدن راحت انتخاب کنید: لباس‌هایی که در قسمت گردن، جلو یا پایین دکمه فشاری دارند برای تعویض پوشک راحتتر هستند. سرهمی‌های زیپ‌دار یا دکمه‌دار گزینه‌های خوبی برای لباس خواب هستند.
- متناسب با فصل لباس انتخاب کنید: تابستان: لباس‌های نخی و سبک. زمستان: لباس‌های چندلایه، گرم و سبک (پشمی نازک یا کتان ضخیم)
- لباس نوزاد را بیش‌ازحد ضخیم نپوشانید: گرمای زیاد می‌تواند باعث تعریق و عرق‌سوز شدن پوست نوزاد شود. معمولاً یک لایه لباس بیشتر از بزرگسالان برای نوزاد کافی است.
6- شستشوی لباس نوزاد
- لباس نوزاد را قبل از اولین استفاده بشویید: برای از بین بردن گرد و غبار، مواد شیمیایی یا باکتری‌های احتمالی.
- از مواد شوینده مخصوص نوزاد استفاده کنید: پودر یا مایع لباسشویی مخصوص نوزاد (بدون عطر و مواد حساسیتزا) مناسب‌تر است. از نرم‌کننده‌های شیمیایی قوی استفاده نکنید، چون ممکن است باعث تحریک پوست شود.
- لباس‌های نوزاد را جدا از لباس‌های بزرگسالان بشویید: لباس‌های بزرگسالان حاوی گرد و غبار و مواد شوینده قوی هستند که می‌توانند باعث حساسیت شوند.
- از شستشو با آب داغ خودداری کنید: آب داغ ممکن است باعث کوچک شدن لباس‌های نوزاد شود. دمای ۳۰ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد برای شستشو مناسب است.
- لباس‌های نوزاد را در هوای آزاد خشک کنید: نور خورشید به از بین بردن باکتری‌ها کمک میکند. از خشک‌کن‌های قوی استفاده نکنید، زیرا ممکن است لباس‌ها را زبر کند.
7- بند ناف و پوست نوزاد
بند ناف و پوست نوزاد تازه متولد شده بسیار حساس و ظریف هستند و نیاز به مراقبت خاص دارند. مراقبت صحیح از بند ناف از عفونت و مشکلات پوستی جلوگیری میکند، و مراقبت از پوست نوزاد باعث حفظ لطافت و سلامت آن میشود.
مراقبت از بند ناف نوزاد
الف) بند ناف نوزاد کی می‌افتد؟
- بند ناف معمولاً بین ۷ تا ۱۴ روز پس از تولد می‌افتد.
- در این مدت، بند ناف خشک شده و رنگ آن از زرد به قهوه‌ای یا سیاه تغییر میکند تا در نهایت جدا شود.
ب) چگونه از بند ناف مراقبت کنیم؟
۱. بند ناف را خشک و تمیز نگه دارید
- بند ناف نباید خیس شود، به همین دلیل تا زمانی که نیفتاده، نوزاد را حمام کامل نکنید (فقط با دستمال مرطوب بدنش را تمیز کنید).
- پس از هر تعویض پوشک، ناحیه بند ناف را بررسی کنید.
۲. لباس و پوشک را طوری ببندید که با بند ناف تماس نداشته باشد.
- از پوشک‌هایی که در قسمت ناف کوتاه‌تر هستند استفاده کنید یا قسمت جلوی پوشک را تا بزنید تا با ناف برخورد نکند.
- لباس‌های نخی گشاد انتخاب کنید تا از اصطکاک و تحریک بند ناف جلوگیری شود.
۳. اگر پزشک توصیه کند، ناف را با الکل تمیز کنید
- در گذشته، توصیه می‌شد که ناف را با الکل تمیز کنید، اما امروزه بیشتر پزشکان پیشنهاد میکنند که فقط آن را خشک و تمیز نگه دارید.
- اگر پزشک شما توصیه کرد، می‌توانید با یک گوش‌پاک‌کن تمیز آغشته به الکل، آرام ناف را تمیز کنید.
۴. از دستکاری و کندن بند ناف خودداری کنید
- حتی اگر بند ناف آویزان شده باشد، هرگز آن را نکَنید!
- بگذارید خودش به‌طور طبیعی بیفتد.
ج) نشانه‌های عفونت بند ناف
اگر این علائم را دیدید، سریعاً به پزشک مراجعه کنید:
- قرمزی و تورم اطراف ناف
- خروج ترشحات زرد یا سبز رنگ با بوی بد
- خونریزی مداوم پس از افتادن بند ناف
- تب یا بی‌قراری نوزاد
د) بعد از افتادن بند ناف چه باید کرد؟
- ممکن است چند روز بعد از افتادن بند ناف، کمی ترشح یا لکه خون ببینید، که طبیعی است.
- ناف را همچنان خشک و تمیز نگه دارید و از مالیدن لباس‌های زبر به آن جلوگیری کنید.
مراقبت از پوست نوزاد
پوست نوزاد بسیار نازک و حساس است، به همین دلیل مستعد خشکی، قرمزی، جوش و حساسیت است. رعایت نکات زیر می‌تواند به سالم و لطیف ماندن پوست نوزاد کمک کند.
الف) جلوگیری از خشکی پوست نوزاد
- حمام بیش‌ازحد نوزاد را خشک میکند: ۲ تا ۳ بار حمام در هفته کافی است (مگر در هوای گرم). حمام طولانی‌مدت باعث از بین رفتن چربی طبیعی پوست نوزاد میشود.
- از صابون و شامپوی مخصوص نوزاد استفاده کنید: فقط از محصولات بدون عطر و مواد شیمیایی استفاده کنید. استفاده از صابون‌های قوی، حتی اگر مخصوص کودک باشد، می‌تواند باعث خشکی پوست شود.
- بعد از حمام، از مرطوب‌کننده مناسب استفاده کنید: لوسیون یا روغن مخصوص نوزاد (مانند روغن بادام شیرین یا وازلین) را بعد از حمام بزنید. از کرم‌های دارای مواد شیمیایی قوی و عطرهای مصنوعی پرهیز کنید.
ب) مراقبت از جوش‌های پوستی نوزاد
بسیاری از نوزادان در هفتههای اول زندگی جوش‌های ریز و قرمز روی صورت و بدنشان دارند که معمولاً بی‌ضرر هستند و خودبه‌خود از بین می‌روند.
- جوش‌های نوزادی (آکنه نوزادی): به دلیل تغییرات هورمونی مادر در بدن نوزاد ایجاد میشود. نیازی به درمان خاصی ندارد و بهتر است جوش‌ها را دستکاری نکنید.
- عرق‌سوز شدن پوست: در هوای گرم یا اگر لباس زیاد به نوزاد پوشانده شود، ممکن است دانه‌های قرمز و ریز روی گردن، پشت یا زیر بغل ظاهر شوند. برای پیشگیری: نوزاد را بیش‌ازحد نپوشانید. از لباس‌های نخی و گشاد استفاده کنید. محیط را خنک نگه دارید.
- خشکی و پوسته‌پوسته شدن پوست نوزاد: بعد از تولد، ممکن است پوست نوزاد در برخی قسمت‌ها مثل دست و پا پوسته شود که طبیعی است. استفاده از روغن‌های طبیعی مثل روغن نارگیل یا بادام شیرین کمک‌کننده است
ج) مراقبت از پوست ناحیه پوشک
- پوشک نوزاد را مرتب عوض کنید: حداقل هر ۲ تا ۳ ساعت یکبار یا هر زمان که خیس شد.
- ناحیه پوشک را همیشه خشک و تمیز نگه دارید: بعد از هر بار تعویض، پوست ناحیه پوشک را با آب ولرم و پنبه یا دستمال مرطوب بدون الکل تمیز کنید.
- از کرم ضد التهاب (زینک اکساید) استفاده کنید: اگر نوزاد دچار قرمزی یا التهاب در ناحیه پوشک شد، از کرم مخصوص سوختگی نوزاد استفاده کنید.
- اجازه دهید پوست نوزاد گاهی بدون پوشک بماند: چند دقیقه در روز، نوزاد را بدون پوشک بگذارید تا پوستش هوا بخورد.
8- بررسی پزشکی
پس از تولد، نوزاد نیاز به بررسی‌های پزشکی و ایمن‌سازی اولیه دارد. دو مورد مهم در این زمینه واکسیناسیون نوزاد و آزمایش نمونه‌گیری از پاشنه پا هستند.
واکسیناسیون نوزاد
واکسن‌ها از نوزاد در برابر بیماری‌های خطرناک و مسری محافظت میکنند. ایمنی بدن نوزاد هنوز کامل نشده و بدون واکسیناسیون، احتمال ابتلا به بیماری‌های شدید وجود دارد.
برنامه واکسیناسیون نوزاد در ایران
- بدو تولد (همان روز اول)
- ۲ ماهگی
- ۴ ماهگی
- ۶ ماهگی
- ۱۲ ماهگی
- ۱۸ ماهگی
- واکسیناسیون تا سنین مدرسه ادامه دارد.
مراقبت‌های لازم پس از واکسن
تب و بی‌قراری پس از واکسن طبیعی است. می‌توان با کمپرس آب ولرم روی محل تزریق و مصرف استامینوفن (با مشورت پزشک) آن را کاهش داد. از ماساژ یا فشار دادن محل تزریق خودداری کنید. در صورت مشاهده تب بالای ۳۸.۵ درجه، تشنج یا بی‌حالی شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
آزمایش نمونه‌گیری از پاشنه پا (غربالگری نوزاد)
این آزمایش برای تشخیص زودهنگام برخی بیماری‌های متابولیک و ژنتیکی انجام میشود که در صورت تشخیص دیرهنگام می‌توانند مشکلات جدی ایجاد کنند.
- زمان انجام: بین ۳ تا ۵ روزگی نوزاد انجام میشود. برای دقت بیشتر، بهتر است آزمایش بعد از ۷۲ ساعت از تولد و پس از تغذیه نوزاد انجام شود.
- نحوه انجام: چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد گرفته و روی کارت مخصوص ریخته میشود. این نمونه برای بررسی چندین بیماری متابولیک و هورمونی آزمایش میشود.
بیماریهایی که با این آزمایش تشخیص داده می‌شوند
- کم‌کاری مادرزادی تیروئید (در صورت عدم درمان، باعث عقب‌ماندگی ذهنی میشود).
- فنیل کتونوری (PKU) (یک اختلال متابولیک که در صورت عدم تشخیص، منجر به آسیب مغزی میشود).
- گالاکتوزمی (عدم توانایی هضم قند شیر که می‌تواند باعث مشکلات جدی شود).
- بیماری‌های متابولیک نادر دیگر.
آیا آزمایش پاشنه پا درد دارد؟
مقدار خون گرفته‌شده بسیار کم است و درد آن در حد یک نیشگون کوچک است. می‌توان قبل از نمونه‌گیری، نوزاد را شیر داد تا آرام‌تر باشد. اگر نوزاد بی‌قرار شد، تماس پوستی با مادر یا دادن پستانک می‌تواند کمک کند.
9- ادرار و مدفوع نوزاد
در روزهای اول زندگی نوزاد، تغییرات زیادی در ادرار و مدفوع او رخ میدهد. این تغییرات طبیعی هستند و به رشد و تطبیق نوزاد با زندگی خارج از رحم کمک میکنند.
ادرار نوزاد
در روزهای اول زندگی (۲۴ تا ۴۸ ساعت اول)
- مقدار ادرار: در این مدت، مقدار ادرار نوزاد بسیار کم است، زیرا حجم مایعات بدن او هنوز به‌طور کامل تنظیم نشده است.
- رنگ ادرار: ادرار اولیه نوزاد ممکن است کمی قرمز یا نارنجی به نظر برسد. این به دلیل وجود کریستال‌های اسید اوریک است که در روزهای اول تولد طبیعی است.
- حجم: معمولاً نوزاد در روزهای اول ممکن است فقط ۲-۳ بار ادرار کند.
در روزهای دوم تا پنجم تولد
- مقدار ادرار: مقدار ادرار بیشتر میشود، ولی هنوز هم مقدار آن کم است (حدود ۱-۲ قاشق چای‌خوری در هر بار).
- رنگ ادرار: ممکن است ادرار هنوز کمی تیره باشد، اما دیگر رنگ قرمز یا نارنجی نخواهد داشت.
بعد از ۴-۵ روزگی
- مقدار ادرار: بعد از روزهای اول تولد، نوزاد باید حداقل ۶-۸ بار در روز ادرار کند.
- رنگ ادرار: ادرار نوزاد در این مدت باید رنگ زرد کم‌رنگ یا روشن داشته باشد، مشابه به ادرار بزرگ‌ترها.
- حجم: حجم ادرار نوزاد به مرور بیشتر میشود، حدود ۳۰ تا ۶۰ میلی‌لیتر در هر بار.
نکات مهم
- ادرار تیره یا نارنجی در نوزاد در صورتی که ادامه یابد یا با علائم دیگری همراه باشد، ممکن است نشانه‌ای از کم‌آبی بدن باشد و باید به پزشک مراجعه شود.
- اگر نوزاد ادرار نکرد یا به طور قابل توجهی کم‌ادرار باشد، باید به پزشک مراجعه شود.
مدفوع نوزاد
مدفوع نوزاد در ۲۴ ساعت اول
- مدفوع اولیه (مکونیوم): در اولین روزهای زندگی، مدفوع نوزاد به صورت چسبنده، سیاه و سبز تیره است که به نام مکونیوم شناخته میشود.
- این مدفوع شامل مواد دفعی است که نوزاد در رحم جمع کرده است (مایع آمنیوتیک، سلول‌های مرده پوست و غیره).
- حجم: ممکن است مقدار آن کم باشد، ولی از نظر چسبندگی، مدفوع بسیار غلیظ است.
روزهای دوم تا سوم تولد
- رنگ مدفوع: مدفوع نوزاد از رنگ سیاه یا سبز تیره به سبز زیتونی تغییر میکند.
- شکل: همچنان چسبنده و غلیظ است، ولی حجم آن بیشتر از قبل میشود.
- حجم: معمولاً نوزاد ممکن است ۱-۲ بار در روز مدفوع کند.
بعد از ۳-۴ روزگی (در صورت تغذیه با شیر مادر)
- رنگ مدفوع: پس از چند روز، اگر نوزاد شیر مادر می‌خورد، مدفوع به زرد روشن یا خردلی تبدیل میشود.
- شکل: مدفوع نرم و مایع است و گاهی به شکل دانه‌های خردلی یا کمی اسهالی دیده میشود.
- حجم: نوزاد ممکن است ۳ تا ۴ بار در روز یا بیشتر مدفوع کند.
- بو: مدفوع نوزاد شیر مادر معمولاً بو ندارد یا بویی ملایم و طبیعی دارد.
بعد از ۳-۴ روزگی (در صورت تغذیه با شیر خشک)
- رنگ مدفوع: اگر نوزاد شیر خشک می‌خورد، مدفوع ممکن است قهوه‌ای تیره یا زرد مایل به قهوه‌ای باشد.
- شکل: مدفوع نوزاد شیر خشک معمولاً کمی سفت‌تر از مدفوع نوزاد شیر مادر است.
- حجم: نوزاد ممکن است ۱-۲ بار در روز مدفوع کند.
- بو: مدفوع نوزاد شیر خشک معمولاً بوی قوی‌تری دارد.
بعد از ۱ ماهگی
- رنگ مدفوع: رنگ مدفوع نوزاد از زرد خردلی به قهوه‌ای مایل به زرد تغییر میکند.
- شکل: مدفوع ممکن است کم‌کم سفت‌تر شود، اما همچنان نرم است.
- حجم و تعداد دفعات: ممکن است نوزاد در روز ۲-۴ بار مدفوع کند. اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه میکند، تعداد دفعات مدفوع ممکن است کمتر از شیر خشک باشد
مطالعه بیشتر: آیا واقعاً وضعیت خوابیدن بعد از رابطه جنسی می‌تواند احتمال بارداری را بالا ببرد؟ پاسخ کوتاه این است: بله، اما نه آن‌طور که همیشه شنیده‌اید! برخی پوزیشن‌ها مثل دراز کشیدن به پشت یا بالا بردن لگن می‌توانند کمی به حرکت اسپرم کمک کنند، ولی همه چیز به این سادگی نیست. در مقاله نحوه خوابیدن بعد از رابطه برای بارداری دقیق توضیح می‌دهیم که چه حالتی بهترین تأثیر را دارد، چه مدت باید در همان وضعیت بمانید، و چه کارهایی لازم نیست انجام دهید.
نکات مهم در خصوص ادرار و مدفوع نوزاد
- مدفوع سفت و سخت: اگر مدفوع نوزاد به طور غیرعادی سخت و خشک باشد، می‌تواند نشانه‌ای از یبوست یا مشکل گوارشی باشد.
- ادرار نکردن: اگر نوزاد بعد از ۲۴ ساعت از تولد هنوز ادرار نکرده باشد، باید به پزشک مراجعه کنید.
- تغییرات در رنگ مدفوع: اگر رنگ مدفوع نوزاد به طور ناگهانی تغییر کند (مثل قرمز، سیاه و یا سفید) باید فوراً به پزشک مراجعه شود.
- بو و وضعیت مدفوع: اگر مدفوع بوی خیلی بدی بدهد یا بیش از حد شل یا آبکی باشد، ممکن است نشانه‌ای از عفونت یا آلرژی غذایی باشد.
مطالعه بیشتر: پس از جراحی انسداد روده، مراقبت‌های ویژه‌ای برای کمک به بهبود نوزاد و جلوگیری از عوارض ضروری است. این مراقبت‌ها شامل مراقبت‌های بیمارستانی، تغذیه، کنترل درد، پیشگیری از عفونت و بررسی عملکرد روده می‌شوند. برای مطالعه بیشتر به صفحه مراقبت بعد از عمل انسداد روده نوزاد مراجعه کنید.
10 – ایمنی و پیشگیری
- از قرار دادن اشیای کوچک، مواد شیمیایی و داروها در دسترس نوزاد خودداری کنید.
- همیشه هنگام حمل نوزاد، از نگه داشتن سر و گردن او اطمینان حاصل کنید.
- در صورت مشاهده تب بالای ۳۸ درجه، بی‌حالی شدید، عدم شیر خوردن یا تغییر رنگ پوست، سریعاً به پزشک مراجعه کنید
- نوزاد را به پشت و روی تشک سفت بخوابانید خواباندن نوزاد روی شکم یا پهلو و تشک نرم خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) را افزایش میدهد
- از بالش، عروسک، پتو یا کوسن در تخت نوزاد استفاده نکنید این اشیا می‌توانند خطر خفگی ایجاد کنند.
- دمای اتاق را متعادل نگه دارید دمای مناسب بین ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد است. گرمای بیش‌ازحد می‌تواند خطر SIDS را افزایش دهد.
- نوزاد را در تخت یا گهواره خودش بخوابانید نوزاد نباید روی تخت والدین بخوابد، چون ممکن است به طور تصادفی روی او بغلتید.
- هرگز نوزاد را حتی برای یک لحظه در وان یا آب تنها نگذارید!
- دمای آب را قبل از قرار دادن نوزاد در آن با مچ دست خود بررسی کنید.
- از صابون‌ها و شامپوهای مخصوص نوزاد استفاده کنید.
- پس از حمام، نوزاد را کاملاً خشک کنید تا از سرماخوردگی جلوگیری شود.
- از لباس‌های با دکمههای کوچک، مهره یا پاپیون که ممکن است کنده شوند، خودداری کنید.
- لباس‌هایی که بند دارند، برای نوزاد خطرناک هستند و ممکن است باعث خفگی شوند.
- همیشه لباس را از نظر دوخت محکم و پارچه نرم بررسی کنید تا پوست نوزاد تحریک نشود.
- اگر نوزاد به پارچه‌ای حساسیت نشان داد (مثلاً قرمزی یا خارش پوست)، آن لباس را عوض کنید.
مطالعه بیشتر: پس از تولد نوزاد، بند ناف که در دوران بارداری وظیفه تأمین مواد مغذی و اکسیژن را بر عهده داشت، دیگر عملکردی ندارد و به تدریج خشک شده و می‌افتد. والدین معمولاً اطلاعات کافی درباره نحوه مراقبت از بند ناف قبل از افتادن دارند، اما مراقبت از ناف نوزاد بعد از افتادن نیز به همان اندازه مهم است. در مقاله مراقبت از ناف نوزاد بعد از افتادن، در این مورد بیشتر بخوانید.
سوالات متداول مراقبت از نوزاد تازه متولد شده
- چند وقت یکبار باید نوزاد تازه متولد شده را شیر داد؟
نوزادان در هفتههای اول زندگی معمولاً هر ۲ تا ۳ ساعت یکبار نیاز به تغذیه دارند، یعنی حدود ۸ تا ۱۲ بار در روز. این فاصله با بزرگتر شدن نوزاد کاهش پیدا میکند. بعد از ۶ ماهگی، شیر مادر در کنار غذای کمکی استفاده میشود.
- مزایای شیر مادر نسبت به شیر خشک چیست؟
شیر مادر: سرشار از آنتیبادیها برای تقویت سیستم ایمنی است. راحتتر هضم میشود. خطر بیماریهایی مثل آسم، دیابت نوع ۱ و سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) را کاهش میدهد. چربیهای آن به رشد مغز کمک میکنند.
در حالیکه شیر خشک: فاقد آنتیبادیهاست. هضم سختتری دارد. هزینهبر است و نیاز به آمادهسازی دارد.
- بهترین روش برای خواباندن نوزاد چیست؟
برای خواباندن نوزاد: روال خواب منظم (حمام، لالایی، نور کم) ایجاد کنید. تفاوت شب و روز را به او بیاموزید. نوزاد را وقتی خواب‌آلود ولی بیدار است در تخت قرار دهید تا خودش بخوابد. از پستانک می‌توان پس از ۱ ماهگی استفاده کرد، اما مراقب وابستگی باشید.
- چند بار در هفته باید نوزاد را حمام کرد؟
تا زمانی که بند ناف نیفتاده، فقط حمام اسفنجی ۲ تا ۳ بار در هفته کافی است. پس از افتادن بند ناف (۱۰ تا ۱۴ روز بعد از تولد)، می‌توان نوزاد را در وان مخصوص، ۲ تا ۳ بار در هفته حمام کرد. شست‌وشوی بیش‌ازحد ممکن است باعث خشکی پوست شود.
- چه لباسی برای نوزاد مناسب است؟
لباس نوزاد باید: راحت، نرم و آزاد باشد. از پارچههای طبیعی مانند پنبه ۱۰۰٪ دوخته شده باشد. فاقد دکمههای فلزی، زیپهای زبر و قسمتهای حساسیتزا باشد. در هوای سرد، چند لایه نازک بهتر از یک لباس ضخیم است.
