مراحل رشد جنین هفته به هفته در رحم مادر

دوران بارداری به مدت زمانی اطلاق می‌شود که یک زن جنین را در رحم خود حمل می‌کند. این دوران معمولاً از اولین روز آخرین قاعدگی (LMP) شمارش شده و حدود ۴۰ هفته (یا ۹ ماه شمسی و ۱۰ ماه قمری) به طول می‌انجامد. در طول این مدت، یک سلول کوچک به یک نوزاد کامل و آماده برای زندگی خارج از رحم تبدیل می‌شود.

 

هفته بارداری	موقعیت تقریبی رحم (فوندوس)	جایگاه جنین در شکم	اندازه تقریبی جنین	نکات مهم رشد جنین
۱–۴	کاملاً داخل لگن، پشت استخوان شرمگاهی	در حال لانه‌گزینی در دیواره رحم	میکروسکوپی (زیگوت → بلاستوسیست)	شروع تقسیم سلولی و تشکیل کیسه حاملگی
۵–۸	داخل لگن	نزدیک استخوان شرمگاهی	۲–۱۶ میلی‌متر	تشکیل قلب، مغز و جوانه‌های دست و پا
۹–۱۲	بالای استخوان شرمگاهی	پایین شکم، هنوز در لگن	۲.۵–۳ سانتی‌متر	کامل شدن اندام‌های اصلی، کاهش خطر سقط
۱۳–۱۶	چند سانتی‌متر زیر ناف	مرکز شکم	7–11 سانتی‌متر	خروج رحم از لگن، شروع بزرگ شدن محسوس شکم
۱۷–۲۰	هم‌سطح ناف	مرکز شکم	~25 سانتی‌متر	حرکات جنین قابل احساس، رشد سریع عضلات
۲۱–۲۴	۲ انگشت بالای ناف	بالای مرکز شکم	27–30 سانتی‌متر	توانایی مکیدن، گرفتن و سکسکه
۲۵–۲۸	۴ انگشت بالای ناف (بین ناف و جناغ)	بخش بالایی شکم	32–35 سانتی‌متر	تکامل بیشتر اندام‌ها، ذخیره چربی زیر پوست
۲۹–۳۲	بین ناف و جناغ سینه	تقریباً تمام شکم	38–42 سانتی‌متر	رشد سریع وزن، پر شدن بیشتر رحم
۳۳–۳۶	درست زیر جناغ سینه (بالاترین نقطه)	زیر دنده‌ها	45–47 سانتی‌متر	قرارگیری سر به سمت پایین، بلوغ ریه‌ها
۳۷–۴۰	کمی پایین‌تر از هفته ۳۶	سر داخل لگن، شکم کمی پایین‌تر	48–52 سانتی‌متر	آمادگی کامل برای تولد، کاهش فشار روی دیافراگم
۴۱–۴۲	سر در لگن	پایین شکم	50–54 سانتی‌متر	بارداری پس از موعد، پایش پزشکی لازم

موقعیت جنین در شکم مادر از هفته اول تا ۴۲ هفته

در طول بارداری، رحم که خانه جنین است، از یک عضو کوچک به اندازه گلابی، به یک اندام بزرگ و قدرتمند تبدیل می‌شود که می‌تواند یک نوزاد را در خود جای دهد. موقعیت جنین در شکم به طور مستقیم با رشد رحم و خود جنین مرتبط است:

 

سه‌ماهه اول بارداری (هفته ۱ تا ۱۲)

در سه‌ماهه اول، جنین و رحم هنوز بسیار کوچک هستند و عمدتاً در داخل لگن قرار دارند. بنابراین، شکم مادر در این دوران تغییر محسوسی نمی‌کند یا فقط کمی نفخ مشاهده می‌شود.

هفته ۱ تا ۴ (دوران قبل از تشخیص بارداری قطعی):

در این هفته‌ها، بارداری تازه شروع شده و هنوز لقاح یا لانه گزینی رخ نداده یا تازه در حال انجام است. جنین (که در ابتدا زیگوت، سپس مورولا و بلاستوسیست نامیده می‌شود) بسیار میکروسکوپی است. اگر علاقه مند به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید به مقاله لانه گزینی چیست؟ مراجعه کنید.

موقعیت: در لوله فالوپ (پس از لقاح) و سپس در حفره رحم، در حال لانه گزینی به دیواره رحم. رحم هنوز کاملاً داخل استخوان لگن و پشت استخوان شرمگاهی قرار دارد و قابل لمس نیست.

هفته ۵ تا ۸ (ابتدای بارداری آشکار):

جنین شروع به رشد سریع می‌کند و به رویان تبدیل می‌شود. در این هفته‌ها، قلب شکل می‌گیرد و اندام‌های اصلی شروع به تکوین می‌کنند. برای آشنایی بیشتر با علل و جزئیات تشکیل نشدن قلب جنین، می‌توانید مطلب مربوط را مطالعه کنید.

موقعیت: رحم کمی بزرگ‌تر شده اما همچنان در عمق لگن قرار دارد. شکم مادر هنوز بزرگ نمی‌شود، اما ممکن است علائم اولیه بارداری مانند تهوع، خستگی و حساسیت پستان‌ها آغاز شود. اندازه رحم تقریباً به اندازه یک پرتقال کوچک می‌شود.

 

به نقل از سایت pregnancybirthbaby.org.au:

The second month of pregnancy is when you are most likely to become aware that you are pregnant

By week 5, your embryo is the size of a poppy seed, around 2mm in size and the brain and spinal cord are starting to form

At week 6, your embryo will have little bumps where the arms and legs are starting to form (known as ‘buds’) as well as the structures that will be their ears, eyes and mouth

By 8 weeks of pregnancy, your baby measures around 13mm to 16mm long. Their heart has started beating and major body organs, such as the brain, stomach and intestines are developing. The umbilical cord is completely developed and helps deliver oxygen and blood to your baby

ماه دوم بارداری زمانی است که معمولاً بیشتر افراد متوجه باردار بودن خود می‌شوند. در هفته پنجم، جنین به اندازه یک دانه خشخاش است، حدود ۲ میلی‌متر، و مغز و نخاع شروع به شکل‌گیری می‌کنند.

در هفته ششم، جوانه‌هایی که قرار است دست‌ها و پاها شوند، ظاهر می‌شوند. همچنین ساختارهایی که بعداً گوش‌ها، چشم‌ها و دهان را تشکیل می‌دهند در حال شکل‌گیری هستند.

در هفته هشتم بارداری، طول جنین حدود ۱۳ تا ۱۶ میلی‌متر است. قلب او شروع به تپیدن کرده و اندام‌های اصلی بدن مانند مغز، معده و روده‌ها در حال رشد هستند. بند ناف به طور کامل شکل گرفته و اکسیژن و خون را به جنین می‌رساند.

تصویر جنین در 6 هفتگی

هفته ۹ تا ۱۲ (پایان سه‌ماهه اول):

در این هفته، جنین (که حالا به فتوس یا رویان بالغ تبدیل شده است) حدود ۳ سانتی‌متر طول دارد و به سرعت در حال رشد است. رحم در حال بزرگ شدن است.

موقعیت: در پایان هفته ۱۲، رحم تقریباً به اندازه یک گریپ‌فروت کوچک می‌شود. پزشک ممکن است بتواند قسمت بالای رحم (فوندوس) را درست بالای استخوان شرمگاهی (استخوان پوبیس) لمس کند. شکم مادر ممکن است کمی برآمده‌تر به نظر برسد، به خصوص اگر بارداری اول نباشد، اما هنوز زیاد مشخص نیست. جنین در عمق لگن و کمی بالاتر از استخوان شرمگاهی قرار دارد.

 

به نقل از سایت my.clevelandclinic.org:

Week 12: All the organs, limbs, bones and muscles are present and will continue to develop in order to become fully functional. The circulatory, digestive and urinary systems are also working and the liver produces bile. The fetus is drinking and peeing amniotic fluid.

Since the most critical development has taken place, your chance of miscarriage drops considerably after 12 weeks (the end of the first trimester). Most people begin feeling some relief from morning sickness now, too.

At the end of the third month, the fetus is about 2.5 to 3 inches long — about the size of a plum.

هفته دوازدهم: همه اندام‌ها، اندام‌ها، استخوان‌ها و عضلات حضور دارند و به رشد خود ادامه می‌دهند تا به طور کامل عملکردی شوند. سیستم‌های گردش خون، گوارش و ادراری نیز در حال کار هستند و کبد صفرا تولید می‌کند. جنین مایع آمنیوتیک را می‌نوشد و ادرار می‌کند.

از آنجایی که مهم‌ترین مراحل رشد انجام شده است، احتمال سقط جنین پس از ۱۲ هفته (پایان سه‌ماهه اول) به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. اکثر افراد در این زمان کمی از حالت تهوع صبحگاهی رهایی پیدا می‌کنند.

در پایان ماه سوم، طول جنین حدود ۲.۵ تا ۳ اینچ است تقریباً به اندازه یک آلو.

 

تصویر جنین در 10 هفتگی

سه‌ماهه دوم بارداری (هفته ۱۳ تا ۲۷)

در این سه‌ماهه، رحم به سرعت رشد می‌کند و از لگن خارج شده و وارد حفره شکمی می‌شود. شکم مادر شروع به بزرگ شدن محسوس می‌کند.

هفته ۱۳ تا ۱۶:

جنین به سرعت در حال رشد است و اندام‌ها و سیستم‌های بدن در حال بلوغ هستند.

موقعیت: در حدود هفته ۱۳-۱۴، رحم از لگن خارج شده و کاملاً وارد حفره شکمی می‌شود. شما می‌توانید قسمت بالای رحم را در حدود چند سانتی‌متر زیر ناف لمس کنید. شکم شما به وضوح شروع به بزرگ شدن می‌کند. جنین در مرکز شکم، بین ناف و استخوان شرمگاهی قرار دارد.

 

تصویر جنین در 14 هفتگی

هفته ۱۷ تا ۲۰:

حرکات جنین (اولین “تکان‌ها” یا “قلب” زدن) ممکن است برای مادر قابل احساس باشد.

موقعیت: در هفته ۲۰، قسمت بالای رحم (فوندوس) تقریباً هم‌سطح با ناف قرار می‌گیرد. این یک نقطه عطف مهم در بارداری است. جنین و رحم در مرکز شکم قرار دارند و شما به وضوح می‌توانید رشد شکم خود را ببینید.

 

جنین در 18 هفتگی

هفته ۲۱ تا ۲۴:

جنین همچنان در حال رشد و افزایش وزن است.

موقعیت: رحم همچنان به سمت بالا رشد می‌کند. در هفته ۲۴، فوندوس رحم حدود ۲ انگشت بالای ناف قرار دارد. جنین در فضای داخل رحم، همچنان در حال حرکت و چرخش است.

به نقل از سایت perinatology.com:

The fetus is now able to suck and grasp, and may have bouts of hiccups. Some women may begin feeling Braxton Hicks contractions at this time.

(The average fetus at 21 weeks  is 10.8 inches (27.4 cm)  long and weighs 14.1 ounces (399 gra)

جنین اکنون قادر به مکیدن و گرفتن اشیاء است و ممکن است دچار سکسکه شود. برخی از زنان ممکن است در این زمان انقباضات براکستون هیکس را احساس کنند. در هفته ۲۱ بارداری، میانگین طول جنین ۱۰.۸ اینچ (۲۷.۴ سانتی‌متر) و وزن او حدود ۱۴.۱ اونس (۳۹۹ گرم) است.

 

جنین در 24هفتگی

هفته ۲۵ تا ۲۷ (پایان سه‌ماهه دوم):

جنین به قدری بزرگ شده که فضای بیشتری از رحم را اشغال می‌کند.

موقعیت: در هفته ۲۷، فوندوس رحم حدود ۳ انگشت بالای ناف قرار می‌گیرد. جنین و رحم فضای قابل توجهی از شکم را پر کرده‌اند.

سه‌ماهه سوم بارداری (هفته ۲۸ تا ۴۰+)

در سه‌ماهه سوم، جنین به بلوغ نهایی می‌رسد و برای تولد آماده می‌شود. رحم کل فضای شکمی را اشغال می‌کند و حتی به زیر دنده‌ها نیز می‌رسد.

هفته ۲۸ تا ۳۲:

جنین به سرعت وزن اضافه می‌کند و چربی زیر پوستش بیشتر می‌شود.

موقعیت: فوندوس رحم به طور پیوسته به سمت بالای شکم حرکت می‌کند. در هفته ۳۲، فوندوس بین ناف و استخوان جناغ سینه (استرنوم) قرار می‌گیرد. جنین تقریباً تمام فضای رحم را پر کرده است.

هفته ۳۳ تا ۳۶:

ریه‌های جنین در حال بلوغ نهایی هستند.

موقعیت: در حدود هفته ۳۶، فوندوس رحم به بالاترین نقطه خود، یعنی درست زیر استخوان جناغ سینه، می‌رسد. جنین فضای بسیار کمی برای حرکت دارد و معمولاً در این زمان سرش به سمت پایین (وضعیت سفالیک) قرار می‌گیرد.

به نقل از سایت mayoclinic.org:

Thirty-three weeks into pregnancy, or 31 weeks after conception, your baby’s pupils can change size in response to light. Bones

are hardening, but the skull still is flexible and soft.

در هفته سی‌وسوم بارداری، یا ۳۱ هفته پس از لقاح، مردمک‌های چشم نوزاد شما می‌توانند نسبت به نور واکنش نشان داده و تغییر اندازه دهند. استخوان‌ها در حال سفت‌تر شدن هستند، اما جمجمه همچنان نرم و انعطاف‌پذیر باقی مانده است.

هفته ۳۷ تا ۴۰ (بارداری ترم یا کامل):

جنین کاملاً بالغ شده و برای تولد آماده است. در این هفته‌ها ممکن است سر جنین وارد لگن شود (Lightening یا افتادگی)، که باعث می‌شود شکم مادر کمی پایین‌تر به نظر برسد و فشار روی دیافراگ و ریه‌ها کمتر شود.

موقعیت: با افتادگی جنین به لگن، فوندوس رحم ممکن است کمی پایین‌تر بیاید. با این حال، رحم و جنین همچنان بخش بزرگی از حفره شکمی را پر کرده‌اند. در این مرحله حساس، دانستن اقدامات مهم و مراقبت‌های لازم برای آماده شدن هرچه بهتر برای زایمان، اهمیت ویژه‌ای دارد. برای کسب اطلاعات جامع‌ تر، توصیه می‌شود مطلب در ماه آخر بارداری چه کارهایی انجام دهیم را مطالعه کنید.

هفته ۴۰ تا ۴۲ (بارداری پس از موعد):

اگر زایمان تا هفته ۴۰ رخ ندهد، بارداری ادامه می‌یابد. جنین همچنان در حال رشد است.

موقعیت: جنین کاملاً آماده تولد است و در لگن قرار گرفته است. در این روزهای پایانی، مادر ممکن است تغییراتی مانند انقباضات منظم، فشار بیشتر در ناحیه لگن یا کمردرد را تجربه کند که از جمله علائم شروع درد زایمان طبیعی به شمار می‌روند.

نمای کلی موقعیت رحم در شکم در هفته‌های مختلف:

هفته بارداری	موقعیت تقریبی رحم (فوندوس)
هفته ۸-۱۲	بالای استخوان شرمگاهی
هفته ۲۰	هم‌سطح با ناف
هفته ۲۴	حدود ۲ انگشت بالای ناف
هفته ۲۸	حدود ۴ انگشت بالای ناف (بین ناف و جناغ سینه)
هفته ۳۶	درست زیر استخوان جناغ سینه (بالاترین نقطه)
هفته ۳۷-۴۰	کمی پایین‌تر از هفته ۳۶ (با ورود سر جنین به لگن)

 

جمع‌بندی و نکات مهم

سفر رشد جنین از یک سلول کوچک تا یک نوزاد کامل، شگفت‌انگیز و پر از تغییرات است. شناخت موقعیت تقریبی جنین در هر مرحله، به شما کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری این دوران را طی کنید. البته، برای رسیدن به این مراحل پایانی، سلامت ساختار رحم اهمیت زیادی دارد. یکی از مسائلی که ممکن است برخی مادران با آن مواجه شوند، نارسایی دهانه رحم است؛ این وضعیت به شرایطی گفته می‌شود که در آن دهانه رحم (سرویکس) ضعیف است و نمی‌تواند فشار ناشی از رشد جنین را تحمل کند و پیش از موعد مقرر باز می‌شود که می‌تواند منجر به زایمان زودرس یا سقط جنین در سه‌ماهه دوم شود.

مهم‌ترین نکات برای شما عزیزان:

تغییرات طبیعی: هر بارداری منحصر به فرد است. اندازه شکم و موقعیت دقیق رحم ممکن است در افراد مختلف کمی تفاوت داشته باشد که کاملاً طبیعی است.

احساسات مادر: با بزرگ شدن جنین، مادر حرکات او را بیشتر احساس می‌کند. این حرکات نشانه سلامت جنین هستند.

ناراحتی‌های طبیعی: با بزرگ شدن رحم، ممکن است فشارهایی بر روی اندام‌های داخلی مانند مثانه، ریه‌ها و معده وارد شود که منجر به تکرر ادرار، تنگی نفس یا سوزش سر دل می‌شود. این‌ها بخش طبیعی بارداری هستند.

مراجعات منظم به پزشک: مهم‌ترین نکته، انجام مراجعات منظم و معاینات دوره‌ای با پزشک یا ماما است. آنها می‌توانند رشد جنین و وضعیت رحم را به طور دقیق بررسی کنند و هرگونه نگرانی را برطرف نمایند.

سوالات متداول

• دوران بارداری چند هفته یا چند ماه طول می‌کشد؟

دوران بارداری معمولاً حدود ۴۰ هفته یا ۹ ماه شمسی و ۱۰ ماه قمری طول می‌کشد. این زمان از اولین روز آخرین قاعدگی محاسبه می‌شود.

• موقعیت جنین در هفته‌های ابتدایی بارداری کجاست؟

در هفته‌های اول (۱ تا ۴)، جنین هنوز بسیار کوچک است و در حال لانه‌گزینی در رحم قرار دارد که در داخل لگن و پشت استخوان شرمگاهی قرار گرفته است. همچنین آگاهی از ریزترین علائم بارداری در هفته اول می‌تواند به شناسایی زودتر بارداری و مراقبت بهتر از جنین کمک کند.

• چه زمانی شکم مادر شروع به بزرگ شدن می‌کند؟

از حدود هفته ۱۲ تا ۱۶، رحم شروع به بالا آمدن از لگن می‌کند و کم‌کم شکم مادر قابل مشاهده‌تر می‌شود، به‌ویژه در بارداری‌های دوم به بعد.

• چگونه می‌توان فهمید رحم در چه موقعیتی قرار دارد؟

پزشک یا ماما با لمس شکم و تعیین جایگاه فوندوس رحم (قسمت بالای رحم)، می‌تواند موقعیت آن را تخمین بزند. مثلاً در هفته ۲۰، فوندوس در سطح ناف قرار دارد.

• در کدام هفته حرکات جنین قابل احساس می‌شود؟

معمولاً بین هفته ۱۶ تا ۲۰، مادران به‌ویژه در بارداری دوم به بعد، شروع به احساس حرکت‌های جنین می‌کنند.

• آیا افتادگی شکم در اواخر بارداری طبیعی است؟

بله، در هفته‌های پایانی (معمولاً پس از هفته ۳۶)، سر جنین ممکن است وارد لگن شود و شکم کمی پایین‌تر بیاید. این اتفاق را Lightening یا افتادگی شکم می‌نامند.

• آیا اندازه رحم و موقعیت جنین در همه زنان یکسان است؟

خیر. هر بارداری منحصر به فرد است. عواملی مانند نوع بارداری (اول یا دوم)، فرم بدن، و وضعیت جسمی مادر بر موقعیت و اندازه رحم تأثیر می‌گذارند.

• چه عواملی باعث ناراحتی در اواخر بارداری می‌شود؟

با رشد رحم و جنین، فشار به اندام‌های داخلی مانند مثانه، ریه و معده افزایش می‌یابد که ممکن است باعث تکرر ادرار، سوزش معده یا تنگی نفس شود.

• چرا مراجعه منظم به پزشک مهم است؟

معاینات دوره‌ای به پزشک کمک می‌کند تا رشد جنین، موقعیت رحم، ضربان قلب جنین و سایر علائم حیاتی را بررسی کرده و از سلامت مادر و کودک اطمینان حاصل کند.

• اگر تا هفته ۴۰ زایمان رخ ندهد، باید نگران بود؟

نه لزوماً. بارداری می‌تواند تا هفته ۴۲ ادامه داشته باشد. پزشک بر اساس شرایط مادر و جنین تصمیم می‌گیرد که آیا نیاز به القای زایمان وجود دارد یا خیر.