واکسنها از جمله مهم‌ترین دستاوردهای بشری در عرصه‌ی پزشکی به شمار می‌آیند که نقش اساسی در پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری‌های عفونی خطرناک ایفا کرده‌اند. با تزریق واکسن، سیستم ایمنی بدن در برابر یک عامل بیماری‌زای خاص تحریک میشود و در صورت مواجهه‌ی مجدد با آن عامل، به سرعت واکنش نشان داده و از گسترش بیماری جلوگیری می‌کند. این فرآیند نه تنها جان میلیون‌ها نفر را نجات داده، بلکه از بروز همه‌گیری‌های گسترده نیز جلوگیری کرده است.
تاریخچه واکسیناسیون، گواهی بر موفقیت‌های بی‌شمار آن در کاهش چشمگیر میزان ابتلا، عوارض و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌هایی نظیر سرخک، فلج اطفال، دیفتری و سیاه‌سرفه است. واکسیناسیون گسترده، یکی از مؤثرترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین مداخلات بهداشت عمومی محسوب میشود که در کنار بهبود بهداشت فردی و جمعی، ارتقاء سلامت جامعه را نیز به همراه دارد.
دانلود pdf برنامه و راهنمای ایمن سازی مصوب کمیته کشوری ایمن سازی
| دستورالعمل واکسیناسیون کشوری | اطلاعات کلیدی |
|---|---|
| اهمیت واکسنها | پیشگیری از بیماری‌های عفونی، نجات جان میلیون‌ها نفر، جلوگیری از اپیدمی‌ها |
| نحوه عملکرد واکسن | تحریک سیستم ایمنی برای تولید آنتی‌بادی و واکنش سریع در مواجهه بعدی با عامل بیماری‌زا |
| تاریخچه و موفقیت‌ها | کاهش چشمگیر ابتلا، عوارض و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌هایی مانند سرخک، فلج اطفال، دیفتری، سیاه‌سرفه |
| انواع واکسنها | ۱. زنده ضعیف‌شده |
| ۲. غیرفعال (غیرزنده) | |
| ۳. ساب‌یونیت | |
| ۴. توکسوئید | |
| مثال‌های واکسنها | زنده ضعیف: سرخک، اوریون، آبله مرغان |
| غیرفعال: آنفلوآنزا، هپاتیت B | |
| توکسوئید: دیفتری، کزاز | |
| ساب‌یونیت: پنوموکوک، مننگوکوک | |
| ساختار واکسن | میکروب‌های زنده ضعیف‌شده، کشته‌شده، یا اجزای آن مانند آنتی‌ژن یا توکسین غیرفعال |
| ممنوعیت استفاده | حساسیت شدید قبلی (مثل آنافیلاکسی) به واکسن خاص |
| احتیاط در استفاده | مثلاً سابقه سندرم گیلن‌باره پس از دریافت واکسن آنفلوآنزا (تا ۶ هفته بعد) |
| شرایط نگهداری واکسنها | دمای ۲ تا ۸ درجه سانتیگراد، دور از نور مستقیم، عدم انجماد، استفاده از ظرف اصلی، بررسی تاریخ انقضا |
| برنامه کشوری واکسیناسیون | شامل واکسن‌هایی علیه: سرخک، سرخجه، اوریون، فلج اطفال، دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، هپاتیت B، پنوموکوک، مننگوکوک |
واکسیناسـیون اقـدام بسـیار مهـم و با ارزشـی اسـت کـه به وسـیله آن می تـوان با هزینـه انـدک از ابتلا بـه بسـیاری از بیمـاری هـای عفونـی خطرنـاک و پرهزینـه جلوگیـری کـرد. واکسـن از باکتـری یـا ویـروس زنـده ضعیف شـده و یا غیـر فعال شـده و یـا جزئـی از آن هـا (ماننـد آنتـی ژن سـطحی خالـص شـده یـا توکسـوئید) سـاخته شـده اسـت. بـا تزریـق واکسـن ، سیسـتم ایمنـی بـدن علیـه باکتـری یـا ویـروس وارد شـده بـه بـدن، آنتـی بادی سـاخته و باعث بـاال بـردن مصونیت بدن در مقابـل بیمـاری ناشـی از آن می شـود.
واکسـن هـا بـه دو گـروه واکسـن هـای زنـده ضعیـف شـده و واکسـن هـای غیـر زنـده (غیرفعـال) تقسـیم می شـوند. واکســن هــای باکتریایــی شــامل واکســن هــای حــاوی باکتــری زنــده ضعیــف شــده (ماننــد ب.ث.ژ)، باکتــری کشــته شــده (ماننــد ســیاه ســرفه)، توکســوئید (ماننــد دیفتــری و کــزاز) و واکســن هــای پلــی ســاکاریدی (ماننــد پنوموکــوک پلــی ســاکاریدی و مننگوکــوک پلــی ســاکاریدی) هســتند.
واکســن هــای ویروســی شــامل ویــروس زنــده ضعیــف شــده (مثــل MMR، واکســن خوراکــی فلــج اطفــال و تــب زرد)، ویــروس کامــل غیرفعــال (ماننــد واکسـن تزریقـی فلـج اطفـال و هـاری) و بخشـی از آنتـی ژن سـطحی ویـروس ماننــد هپاتیــت ب و آنفلوانــزا هســتند. شما میتوانید PDF دستورالعمل کشوری واکسن هاری را در مقاله مربوطه بخوانید و همچنین از عوارض جانبی آن آگاه شوید
واکسن ها را می توان بر اساس معیارهای مختلفی دسته بندی کرد. یکی از رایج ترین دسته بندی ها، بر اساس نوع عامل بیماری زای موجود در واکسن است:
این نوع واکسن ها حاوی میکروب های زنده ای هستند که ضعیف شده اند. به این معنی که قدرت بیماری زایی خود را از دست داده اند و نمی توانند باعث بیماری شدید شوند. با این حال، به اندازه کافی قوی هستند که سیستم ایمنی بدن را تحریک کنند. مثال هایی از این نوع واکسن ها شامل واکسن های سرخک، سرخجه، اوریون، فلج اطفال خوراکی و آبله مرغان می باشد.
بیشتر بخوانید: در برنامه تحول نظام سلامت، در پایگاه سلامت، بطور متوسط جمعیتی معادل 12500 نفر تحت پوشش قرار می گیرند و مراقبین سلامت در پایگاه خدمات سلامت از جمله خدمات و مراقبت های تغذیه ای را ارائه میدهند. هر 3 تا 4 پایگاه سلامت تحت پوشش یک مرکز خدمات جامع سلامت قرار دارد. پی دی اف آن را میتوانید از بلاگ “بسته جامع خدمات تغذیه در برنامه تحول سلامت” دانلود کنید. همچنین میتوانید PDF مربوط به مراقبت سلامت سالمندان را از بلاگ “مراقبت ادغام یافته سلامت سالمندان” دانلود کنید.
این نوع واکسن ها حاوی میکروب های کشته شده یا اجزای آنها هستند. میکروب های موجود در این واکسن ها دیگر زنده نیستند و نمی توانند تکثیر شوند، اما هنوز هم می توانند سیستم ایمنی بدن را تحریک کنند. مثال هایی از این نوع واکسن ها شامل واکسن های آنفولانزا، هپاتیت B، فلج اطفال تزریقی و هاری می باشد.
مطالعه بیشتر: تولد نوزاد نارس یکی از چالش‌های مهم نظام سلامت است. نوزاد نارس، نوزادی است که قبل از هفته ۳۷ بارداری متولد شده است. این نوزادان به دلیل ناتمام بودن رشد اعضای بدن، نیازمند مراقبت‌های ویژه‌ای در بیمارستان و پس از ترخیص در منزل هستند. اگر دوست دارید در این مورد بیشتر بدانید می‌توانیذ مقاله مراقبت از نوزاد نارس در منزل را مطالعه کنید.
این نوع واکسن ها به جای کل میکروب، فقط حاوی بخش هایی از آن هستند، مانند آنتی ژن ها. آنتی ژن ها مولکول هایی هستند که روی سطح میکروب ها قرار دارند و سیستم ایمنی بدن را تحریک می کنند. واکسن های ساب یونیت به دلیل اینکه احتمال ایجاد عوارض جانبی کم تری دارند، برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند مناسب تر هستند. مثال هایی از این نوع واکسن ها شامل واکسن های پنوموکوک و مننگوکوک می باشد.
این نوع واکسن ها حاوی سموم تولید شده توسط باکتری ها هستند که به طور غیرفعال (غیر سمی) شده اند. سموم غیرفعال شده می توانند سیستم ایمنی بدن را تحریک کنند و به بدن کمک کنند تا در برابر عفونت باکتریایی مقاوم شود. مثال هایی از این نوع واکسن ها شامل واکسن های کزاز و دیفتری می باشد.
بیشتر بخوانید: سرطان رحم معمولاً از سلول های موجود در اندومتر (پوشش داخلی رحم) شروع می شود و به عنوان سرطان اندومتر شناخته می شود. این سرطان یکی از شایع ترین سرطان های زنان است و اغلب در زنان پس از یائسگی تشخیص داده میشود. این بیماری زمانی رخ می دهد که سلول های رحم به طور غیر طبیعی رشد کرده و تومور هایی را تشکیل می دهند. در مقاله “همه چیزهای که باید از انواع، علائم و درمان سرطان رحم بدانید“، به بررسی جامع این بیماری، از جمله انواع، علل، علائم، تشخیص، درمان و روش های پیشگیری می پردازیم.
بـه حالتـی اطلاق می شـود کـه تجويز يك واكسـن بـا احتمـال قـوی بـا عـوارض نامطلـوب وخیم همـراه باشـد. به عنـوان مثـال، در صورتـی کـه کـودک پـس از دریافت نوبـت قبلی واکسـن دچار واکنش حساسـیتی شـدید (مانند آنافیالکسـی) شـده باشـد، نبایـد در دفعات بعـدی واکسیناسـیون، آن واکسـن را دریافـت کند. توضیـح: ممنوعیـت مصـرف هـر یـک از واکسـن هـا بـه طـور جداگانـه در فصـل “نـکات کاربـردی در خصـوص واکسـن هـا” عنـوان مـی شـود.
بــه حالتــی اطــاق مــی شــود کــه احتمــال پیامــد نامطلـوب وخیـم بعـد از تجویـز یـک واکسـن وجـود داشـته باشـد.در آن صـورت ايمـن سـازي بايـد بـه تعويـق بيفتـد و يـا فوايـد و مضـرات احتمالـي آن سـنجيده شـده و سـپس تصميـم گيـري شـود. بـه عنـوان مثـال، تزریـق واکسـن آنفلوانـزا در صـورت ابتـا بـه سـندرم گيلـن بـاره طـي 6 هفتـه پـس از دريافـت دز قبلـي واكسـن، جـزو مـوارد احتیـاط اسـت و بایـد مضـرات احتمالـی درمقابـل فوایـد آن درنظـر گرفتـه شـود.
بیشتر بخوانید: امکانات و منابع موجود برای اجرای مبارزه با بروسلوز دامی در حدی است که تنها می توانند با حفظ وضع موجود به فعالیت های خود ادامه دهند و امکان توسعه فعالیت ها برای هدف حذف و ریشه کنی بیماری در حال حاضر میسر نخواهد بود. در بلاگ “آخرین دستورالعمل کشوری تب مالت” میتوانید این راهنما را مطالعه کنید و pdf آن را دانلود کنید.
نگهداری صحیح واکسن ها بسیار مهم است، زیرا آنها می توانند تحت تاثیر عوامل محیطی مانند گرما، نور و یخ زدگی فاسد شوند. به طور کلی، واکسن ها باید در یخچال و در دمای 2 تا 8 درجه سانتیگراد نگهداری شوند. برخی از واکسن ها نیز به نور حساس هستند و باید در ظروف تیره رنگ نگهداری شوند.
در اینجا چند نکته ی کلی برای نگهداری صحیح واکسن ها ارائه شده است:
مطالعه بیشتر: کاهش میل جنسی در مردان یکی از نگرانی‌های شایع در حوزه سلامت جنسی است که میتواند دلایل متعددی داشته باشد؛ از جمله اختلالات هورمونی مانند کاهش سطح تستوسترون، فشارهای روانی ناشی از استرس شغلی یا خانوادگی، افسردگی، خستگی مزمن و حتی مصرف برخی داروها مانند داروهای ضدافسردگی یا داروهای فشار خون. در مقاله کاهش میل جنسی مردان در مورد این دلایل بیشتر میخوانید.
واکسیناسیون یکی از مهم ترین اقداماتی است که می توانید برای محافظت از خود و فرزندانتان در برابر بیماری های عفونی انجام دهید. واکسن ها ایمن و موثر هستند و می توانند از بروز بیماری های جدی، ناتوانی و حتی مرگ جلوگیری کنند.
برنامه ی واکسیناسیون برای کودکان توسط وزارت بهداشت تعیین می شود و شامل واکسن هایی برای محافظت در برابر بیماری های مختلف مانند سرخک، سرخجه، اوریون، فلج اطفال، دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، هپاتیت B، پنوموکوک و مننگوکوک می باشد. بزرگسالان نیز باید در زمان های مناسب واکسینه شوند.
بیشتر بخوانید: بیماری سالك در مناطق گرمسیری آمریكا، آفریقا و شبه قاره هند و در نواحی نیمه گرمسیری آسیای جنوب غربی و با مرگ و میر بالایی همراه نیست ولی میزان ابتلا بالا و ایجاد ناحیه مدیترانه آندمیك است. اگر چه بیماری سالك معمولا ضایعات بد شكل پوستی كه در برخی موارد تا بیش ازیكسال باقی می ماند و جوشگاه (اسكار) پس از بهبودی آن نیز كه حتی با درمان استاندارد تا آخر عمر وجود دارد، قابل توجه است و موجب اذیت و آزار بیمار می گردد. در بلاگ “راهنمای مراقبت لیشمانیوز جلدی (سالک) در ايران” میتوانید این راهنما را مطالعه کره و pdf مربوط به آن را دانلود کنید.
در بیشتر موارد، بله. واکسنها قبل از تأیید، تحت بررسیهای دقیق قرار میگیرند و ایمنی آنها برای جمعیت عمومی ثابت شده است. البته در موارد خاص مثل واکنش حساسیتی شدید به نوبت قبلی واکسن، مصرف آن منع میشود. پزشک میتواند بر اساس شرایط فردی راهنمایی کند.
بله، نوزادان نارس حتی بیشتر از سایر نوزادان به واکسیناسیون نیاز دارند، چون سیستم ایمنی آنها ضعیف‌تر است. برنامه واکسیناسیون برای این نوزادان ممکن است کمی متفاوت باشد و باید طبق توصیه متخصص کودکان انجام شود.
در موارد نادر، بله. هیچ واکسنی صد درصد ایمنی ایجاد نمیکند، اما حتی اگر فرد پس از واکسیناسیون به بیماری مبتلا شود، شدت بیماری بسیار خفیفتر خواهد بود. واکسنها بهطور قابلتوجهی خطر بستری و مرگ را کاهش میدهند.
خیر. طبق برنامههای کشوری ایمنسازی، تزریق همزمان چند واکسن برای کودک ایمن و رایج است. این کار باعث میشود کودک در مدت زمان کوتاهتری در برابر چند بیماری محافظت شود، بدون اینکه خطری برایش ایجاد شود.
واکسنها بسیار حساس هستند و باید در دمای یخچال (۲ تا ۸ درجه سانتیگراد) نگهداری شوند. تماس با گرمای زیاد، یخزدگی یا نور مستقیم خورشید میتواند اثربخشی آنها را از بین ببرد. به همین دلیل، حمل و نگهداری واکسنها باید با رعایت زنجیره سرد انجام شود.
3 پاسخ
من همین دیروز داشتم این دستورالعمل جدید واکسیناسیون رو مرور می‌کردم که دیدم کلی تغییرات توش آوردن،می‌گن برای هر واکسنی یه تایم‌بندی جدید گذاشتن تا همه بدونن کی باید چه واکسنی بزنن،خیلی خوب ولی من نمیدونم چرا هنوز خیلیا از این موضوع بی‌خبرن
واقعا ممنون بابت این مطلب کامل! همیشه برام سوال بود فرق واکسن زنده و غیرزنده چیه، اینجا خیلی ساده و واضح توضیح داده شده
چقدر خوب که همه‌چی رو یه‌جا جمع کردین! همیشه دنبال یه مرجع بودم که هم درباره خود واکسنا توضیح بده، هم شرایط نگهداریشون و هم اینکه کِی نباید تزریقشون کرد. الان دیگه خیالم راحت‌تره. مرسی ازتون 🙌