دیابت بارداری چیست؟ تشخیص و کنترل آن بدون دارو

دیابت بارداری (Gestational Diabetes Mellitus یا GDM) به حالتی اطلاق می شود که فرد قبل از بارداری به دیابت مبتلا نبوده و در دوران حاملگی قند خون وی از حد طبیعی بالاتر می رود. این شرایط به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش نیاز بدن به انسولین در دوران بارداری ایجاد می‌شود. و معمولا در غربالگری بین هفته های 24 تا 28 تشخیص داده می شود. می تواند عوارض جدی برای مادر و نوزاد به همراه داشته باشد. با اینکه بعد از زایمان معمولا دیابت بارداری برطرف می شود، چون منبع اصلی مقاومت به انسولین که هورمون های مترشحه از جفت می باشند، از بدن خارج می شود ولی خطر ابتلا به دیابت نوع 2 معمولا تا 20 سال پس از زایمان 50% است. بنابراین مدیریت قند خون مادر در این دوران از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار است.

یکی از مشکلات دیگری که می تواند خانم های بارداری را درگیر کند، مشکلات پوستی است. مطالعه مقاله جامع و مفصل خشکی پوست در بارداری توصیه می شود.

در ادامه به تمام موارد مهم در دیابت بارداری پرداخته شده است. وبسایت معتبر cdc.gov مهمترین نکات دیابت در بارداری را اینگونه می نویسد:

دیابت بارداری می تواند در دوران بارداری در زنانی که قبلاً دیابت نداشته اند ایجاد شود.
معمولاً در حدود هفته 24 بارداری ایجاد می شود.
دیابت بارداری ممکن است علائمی ایجاد نکند، بنابراین آزمایش آن بین هفته های 24 تا 28 مهم است.

Gestational diabetes can develop during pregnancy in women who don’t already have diabetes.
It usually develops around the 24th week of pregnancy.
Gestational diabetes may not cause symptoms, so testing for it between 24 and 28 weeks is important.

علل ایجاد کننده دیابت بارداری

تا به امروز علت دقیق دیابت بارداری به طور کامل مشخص نشده است، اما عوامل زیر می‌توانند در ایجاد آن مؤثر باشند:

1. تغییرات هورمونی: افزایش سطح هورمون لاکتوژن جفتی و دیگر هورمون ها در دوران بارداری باعث افزایش مقاومت به انسولین شده و سطح گلوکز خون مادر به صورت غیر طبیعی بالا رفته و این قضیه می تواند دیابت بارداری را ایجاد کند. در مث
2. چاقی: مادران باردار دچار افضافه وزن در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت بارداری هستند.
3. سابقه خانوادگی: در صورتی که در فرددر خانئاده اش سابقه ابتلا به دیابت داشته باشند، احتمال ابتلای او به دیابت بارداری افزایش پیدا خواهد کرد.
4. سن: زنان بالای ۳۵ سال بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.

عوارض دیابت بارداری

دیابت بارداری در صورتی که قند خون مادر کنترل نشود علاوه بر تاثیر مخرب بر وضعیت سلامت مادر، برای جنین هم پیامدهایی را در بر دارد. در دوره جنین شناسی مجموعه عصر جدید ماما برای ماما های عزیز به تمام دیگر مشکلات جنین پرداخته است. برخی از عوارض جنینی ممکن شامل:

1. وزن هنگام تولد بالای نوزاد: افزایش قند خون مادر می‌تواند منجر به وزن بالای نوزاد شود که ممکن است زایمان را دشوارتر کند.
2. هیپوگلیسمیک بودن یا به عبارتی پایین بودن قند خون در نوزاد تازه متولد شده
3. مشکلات تنفسی
4. یکسری نارسایی های مادرزادی از جمله مغز، قلب و ستون فقرات

عوارض مادری

1. افزایش خطر سقط و مرده زایی
2. زایمان زودرس
3. افزایش خطر دیستوشی شانه،  زایمان ابزاری و یا حتی سزارین
4. عفونت های مجرای ادراری و عفونت های قارچی
5. افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در سال های آینده

مدیریت قند خون در دوران بارداری

برای کاهش و کنترل قند خون ابتدا یک رژیم غذایی متعادل و انجام ورزش های منظم، هوازی و سبک که مناسب مادر باردار باشد تجویز می شود. به مادر توصیه می شود در چهار نوبت یعنی صبح ناشتا، بعد از صبحانه، بعد از ناهار و بعد از شام قندخون خود را کنترل کند. در صورتی که با رعایت رژیم و ورزش قند خون وی کنترل شد نیازی به تجویز دارو نیست و رعایت موارد گفته شده کفایت می کند.

اما در صورتی که قندخون مادر همچنان بالا بود پزشک برای وی دارو تجویز می کند. لازم است بدانید که ایمن ترین دارو در دوران بارداری برای کنترل قند خون انسولین می باشد.

مواد غذایی پایین ‌آورنده قند خون

همان طور که توضیح دادیم رعایت رژیم غذایی مناسب و مصرف برخی از مواد غذایی می‌توانند به کنترل قند خون کمک کنند و مصرف این مواد غذایی برای زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری توصیه می‌شود:

1. غلات کامل: شامل دانه هایی است که هیچ جز آن مانند سبوس، جوانه و آندوسپرمش حذف نشده باشد؛ مانند برنج قهوه ای، جو دو سر و نان سبوس دار. این مواد به دلیل داشتن فیبر بالا به تدریج قند خون را در بدن افزایش می دهند. فرد به صورت طولانی مدت احساس سیری می کند. همچنین در بهبود عملکرد دستگاه گوارش و کاهش یبوست نیز موثر است.
2. سبزیجات غیر نشاسته‌ای: سبزیجاتی مانند کدو سبز، کلم بروکلی، فلفل دلمه ای، اسفناج، هویج و …علاوه بر داشتن کالری پایین، غنی از ویتامین ها و مواد معدنی است و فیبر بالایی هم دارند و مصرف آن ها برای کاهش قندخون توصیه می شود.
3. پروتئین‌های بدون چربی: پروتئین ها در افزایش حس سیری، حفظ سطح قندخون، تقویت سیستم ایمنی و افزایش متابولیسم نقش حائز اهمیتی دارند. مانند مرغ، ماهی، تخم مرغ و حبوباتی مانند عدس و نخود
4. چربی‌های سالم: مصرف چربی ها و روغن های سالم مانند روغن زیتون، کنجد، آواکادوف روغن بادام و دانه هایی مانند کتان علاوه بر اینکه به کنترل قندخون کمک می کند، در بهبود سطح کلسترول و سلامت قلب و عروق تاثیرگذار است و مصرف آن ها به مادر باردار مبتلا به دیابت توصیه می شود.
5. میوه‌های کم قند: توصیه می شود مادر باردار در روز 3 الی 4 واحد میوه مصرف کند، اما مادری که مبتلا به دیابت است بهتر است از میوه هایی را انتخاب کند که قند کمتر و فیبر بالایی داشته باشند. فیبر بالای میوه ها باعث می شود جذب قند آن ها کندتر شود. میوه هایی مانند سیب، گلابی، توت ها و مرکبات مثال های خوبی برای این دسته از میوه هاست.
6. لبنیات کم‌چرب: مانند شیر، ماست و پنیر کم چرب و ماست یونانی منبع خوبی از کلسیم و پروتئین هستند و مصرف آن ها برای کنترل کالری دریافتی بسیار مناسب است.

نکات مهم برای مصرف مواد غذایی و مدیریت دیابت بارداری

1. نظارت بر وزن: مادر باردار هرگز نباید رژیم های کاهش وزن بگیرد اما باید با رعایت اصول تغذیه ای سعی کنید افزایش وزن او در حد طبیعی باشد و اگر اضافه وزن دارد یا مبتلا به دیابت شده است میزان کاهش وزن او در کمترین حالت ممکن باشد. در بوکلت تغذیه مادران باردار می توانید نکات تغذیه در دوران باردای و شیردهی را ببیند تا اصول تغذیه را رعایت کنید.
2. مصرف آب کافی: هیدراته بودن بدن در مدیریت قندخون موثر و به عملکرد طبیعی بدن بسیار کمک می کند.
3. توزیع وعده‌ها: در افراد دیابتی توصیه می شود حجم غذای هر وعده را کم کرده و به جای آن تعداد وعده ها را افزایش دهند. یعنی مثلا به جای 3 وعده اصلی، 5 وعده اصلی در روز داشته باشند. این روش کمک می کند که قند خونشان همیشه در یک سطح نرمال بماند و دچار افت قند شدید در روز نشوند.
4. اجتناب از غذاهای فرآوری شده: معمولا این غذاها حاوی قند زیاد و چربی های اشباع شده هستند که باعث می شود قند خون به صورت ناگهانی افزایش یافته و پس از آن به سرعت کاهش یابد. که این وضعیت اصلا برای یک فرد دیابتی مناسب نیست.
5. پرهیز از مصرف قندهای ساده: پس از مصرف قند های ساده مانند کیک، شیرینی، آبمیوه ها و … قند خون به سرعت در خون بالا می رود و بعد از مدت کوتاهی به شدت افت می کند به همین علت توصیه می شود تا حد امکان از مصرف این قندها خودداری شود.
6. استراحت کافی: داشتن سبک زندگی متعادل و خواب کافی و آرام در حفظ سلامت بدن بسیار موثر است.

در مجموع باید بدانید که دیابت بارداری یک وضعیت جدی است که نیاز است به طور دقیق مدیریت و کنترل شود. انتخاب موادغذایی مناسب و رعایت نکات تغذیه ای و ورزش در کنترل قندخون بسیار مهم و حائز اهمیت است و عوارض احتمالی را کاهش می دهد. اما به یاد داشته باشید که بهترین روش کنترل سطح قند خون خانم باردار باید با مشورت درمانگر وی انجام گیرد.

سوالات در مورد دیابت بارداری

دیابت بارداری چیست و چه زمانی تشخیص داده می‌شود؟

دیابت بارداری حالتی است که قند خون در دوران بارداری افزایش می‌یابد و معمولا بین هفته‌های 24 تا 28 تشخیص داده می‌شود.

عوامل خطر دیابت بارداری چیست؟

تغییرات هورمونی، چاقی، سابقه خانوادگی دیابت و سن بالای 35 سال از عوامل خطر هستند.

عوارض دیابت بارداری برای مادر و نوزاد چیست؟

مادر: افزایش خطر سقط، زایمان زودرس، دیستوشی شانه و دیابت نوع 2.
نوزاد: وزن بالای تولد، هیپوگلیسمی، مشکلات تنفسی و نارسایی‌های مادرزادی.

چگونه می‌توان دیابت بارداری را مدیریت کرد؟

با رعایت رژیم غذایی مناسب، ورزش سبک، کنترل منظم قند خون و در صورت نیاز مصرف انسولین.

چه مواد غذایی به کنترل قند خون کمک می‌کنند؟

غلات کامل، سبزیجات غیرنشاسته‌ای، پروتئین‌های بدون چربی، چربی‌های سالم، میوه‌های کم‌قند و لبنیات کم‌چرب.