روز جهانی ماما

روز جهانی ماما، هر سال در ۱۵ اردیبهشت (۵ می) برگزار می‌شه؛ یه روز برای یادآوری نقشی که ماماها تو سلامت مادرها و نوزادها دارن، از لحظه‌ای که بارداری شروع می‌شه تا بعد از تولد.

ماما فقط کسی نیست که موقع زایمان کنارت باشه؛ اون یک همراه دائمی برای مادره، از مشاوره‌های قبل از بارداری گرفته تا آموزش شیردهی و مراقبت از نوزاد. این مقاله دقیقاً قراره همین‌ها رو برات روشن کنه. می‌خوای بدونی چرا این روز جهانی شده؟ یا بدونی ماما دقیقاً چه کارهایی می‌کنه که گاهی از چشم ما پنهون می‌مونه؟ یا اینکه چه چالش‌هایی داره؟ تا آخر این مطلب با ما همراه باش تا همه‌ی جواب‌هات رو بگیری.

روز جهانی ماما چه روزی است؟

هر سال، در تقویم میلادی، روز ۵ می مصادف با ۱۵ اردیبهشت در تقویم شمسی، به عنوان «روز جهانی ماما» شناخته می‌شود. این مناسبت فرصتی است برای یادآوری نقش بی‌بدیل ماماها در سلامت مادران و نوزادان، و آگاه‌سازی جامعه از تأثیر عمیق آنان در سیستم بهداشت و درمان. این روز، توسط کنفدراسیون بین‌المللی مامایی (ICM) تعیین شده و هر سال با شعار و تمرکز خاصی برگزار می‌شود تا اهمیت حضور ماماها در جامعه پررنگ‌تر شود.

نکته مهم اینجاست که برخلاف بسیاری از مناسبت‌های پزشکی که در چارچوب بیمارستان‌ها باقی می‌مانند، روز جهانی ماما وارد خانه‌ها، مدارس، فضای مجازی و حتی سیاست‌گذاری‌های اجتماعی شده است. چرا که نقش ماما تنها به بیمارستان محدود نمی‌شود؛ او از لحظه‌ی شروع بارداری تا ماه‌ها پس از تولد، همراه همیشگی مادران است.

چرا این روز اهمیت دارد؟

اهمیت روز جهانی ماما تنها در قدردانی خلاصه نمی‌شود. این روز فرصتی است برای بازاندیشی در جایگاه ماماها در نظام سلامت، رفع تبعیض‌ها، و سرمایه‌گذاری برای آینده‌ای بهتر. ماماها نه‌تنها مراقب سلامت جسم مادر و نوزاد هستند، بلکه نقش حمایتی، آموزشی و روانی بسیار گسترده‌ای نیز دارند.

از نگاه جهانی، سازمان بهداشت جهانی (WHO) بارها تأکید کرده است که توسعه مراقبت‌های مامایی می‌تواند در کاهش مرگ‌ومیر مادران، زایمان‌های پرخطر، و حتی بهبود سلامت روان زنان نقش بزرگی ایفا کند. در کشورهایی که ماماها در خط مقدم نظام سلامت قرار دارند، آمارهای بهداشتی بسیار مثبت‌تر و پایدارترند.

تاریخچه روز جهانی ماما

ایده‌ی نام‌گذاری یک روز خاص برای ماماها، نخستین‌بار در سال ۱۹۸۷ در کنفرانس بین‌المللی مامایی در هلند مطرح شد. در آن سال، گروهی از فعالان حوزه سلامت و مامایی به این نتیجه رسیدند که فعالیت‌های ماماها در سکوت و کم‌توجهی در حال انجام است و نیاز است تا صدای این قشر به جهانیان برسد.

پس از چند سال پیگیری، بالاخره در سال ۱۹۹۲، کنفدراسیون بین‌المللی مامایی (ICM) تصمیم گرفت روز ۵ می را به‌طور رسمی به عنوان روز جهانی ماما (International Day of the Midwife) نام‌گذاری کند. از آن زمان تاکنون، این روز در بیش از ۱۰۰ کشور جهان با برنامه‌های متنوعی گرامی داشته می‌شود.

شعارهای سال‌های گذشته

هر سال، این روز با یک شعار جهانی برگزار می‌شود که نشان‌دهنده‌ی اولویت‌ها و دغدغه‌های حرفه مامایی در سطح جهان است. این شعارها به‌گونه‌ای انتخاب می‌شوند که بتوانند بر حوزه‌هایی مانند سرمایه‌گذاری در آموزش ماماها، ارتقاء شرایط کاری، یا تمرکز بر مراقبت‌های زن‌محور تأکید کنند.

مثلاً در سال 2021، شعار روز جهانی ماما این بود:

“Follow the Data: Invest in Midwives”

یعنی: «داده‌ها را دنبال کنید؛ روی ماماها سرمایه‌گذاری کنید.» این شعار بر اساس تحقیقات نشان می‌داد که اگر کشورها به‌درستی در حوزه مامایی سرمایه‌گذاری کنند، بسیاری از مرگ‌های قابل پیشگیری حذف خواهند شد.

اهداف روز جهانی ماما

روز جهانی ماما صرفاً یک روز نمادین نیست، بلکه فرصتی استراتژیک برای برجسته‌سازی نقش ماماها، بررسی چالش‌های آن‌ها و برنامه‌ریزی برای ارتقاء وضعیت حرفه‌ای این قشر در سطح ملی و بین‌المللی. این روز با هدف‌های متعددی برگزار می‌شود که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:

۱. افزایش آگاهی عمومی درباره حرفه مامایی

یکی از مهم‌ترین اهداف این روز، بالا بردن سطح آگاهی مردم درباره جایگاه، وظایف و اهمیت ماما در نظام سلامت است. بسیاری از مردم هنوز هم تفاوت بین ماما و پزشک زنان را نمی‌دانند یا مامایی را صرفاً به زایمان محدود می‌دانند، درحالی‌که ماما نقشی جامع در پیشگیری، مراقبت، آموزش و توانمندسازی زنان دارد. اطلاع‌رسانی در این روز می‌تواند باعث درک بهتر جامعه نسبت به خدمات مامایی و در نتیجه، افزایش اعتماد به این حرفه شود.

۲. جلب توجه مسئولان و سیاست‌گذاران

با اختصاص دادن یک روز به ماماها، سازمان‌ها و نهادهای سلامت می‌کوشند توجه سیاست‌گذاران و مسئولان حوزه سلامت را به وضعیت کاری و نیازهای این گروه جلب کنند. این شامل پیگیری حقوق عادلانه، بهبود امکانات درمانی، افزایش فرصت‌های آموزشی و ارتقاء امنیت شغلی است. بسیاری از ماماها در سکوت کار می‌کنند و صدای آنان تنها از طریق چنین روزهایی به گوش تصمیم‌گیران می‌رسد.

۳. ارتقای جایگاه علمی و اجتماعی ماما

مامایی ترکیبی از دانش، مهارت و هنر است و نیاز به حمایت جدی علمی دارد. روز جهانی ماما بستری برای برگزاری همایش‌ها، کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی فراهم می‌کند تا جایگاه علمی این حرفه تقویت شده و جامعه علمی نیز توجه بیشتری به این حوزه نشان دهد. همچنین، این روز به اصلاح نگرش عمومی نسبت به ماماها، خصوصاً در مناطق سنتی که نقش ماما نادیده گرفته می‌شود، کمک می‌کند.

۴. تشویق نسل جدید به انتخاب رشته مامایی

یکی دیگر از اهداف روز جهانی ماما، ایجاد انگیزه در میان جوانان، به‌ویژه دختران علاقه‌مند به حوزه سلامت برای انتخاب رشته مامایی است. معرفی این حرفه به عنوان یک شغل انسانی، تأثیرگذار و پویا، می‌تواند باعث شود افراد بیشتری با آگاهی وارد این مسیر شوند. برگزاری کمپین‌های معرفی رشته مامایی، حضور ماماها در مدارس یا انتشار داستان‌های الهام‌بخش در این روز، از جمله راهکارهای مؤثر برای تحقق این هدف است.

۵. حمایت از ماماهای مناطق محروم

در بسیاری از کشورها، به‌ویژه در مناطق روستایی و محروم، ماماها با کمترین امکانات خدمات ارائه می‌دهند. روز جهانی ماما بستری است برای جلب کمک‌های مردمی، توجه سازمان‌های غیردولتی و اجرای برنامه‌های حمایتی مانند تأمین تجهیزات، اعزام داوطلب، یا افزایش بودجه‌های حمایتی برای این مناطق.

نقش ماما در سلامت مادران و نوزادان

ماما تنها یک متخصص زایمان نیست، بلکه یکی از ستون‌های اصلی در تأمین سلامت جسم و روان مادران و نوزادان به شمار می‌رود. نقش ماما از زمانی که یک زن تصمیم به بارداری می‌گیرد آغاز می‌شود و تا ماه‌ها پس از تولد نوزاد ادامه دارد. او نه‌تنها مراقبت‌های تخصصی ارائه می‌دهد، بلکه یک حامی دلسوز، مشاور مطمئن و راهنمای همراه در مسیر مادر شدن است.

مراقبت‌های قبل از بارداری

در بسیاری از موارد، ماما حتی پیش از آغاز بارداری نیز در کنار زنان قرار دارد. او می‌تواند درباره زمان مناسب بارداری، تغذیه، سلامت روان، غربالگری بیماری‌ها و آمادگی جسمی و ذهنی برای مادر شدن، مشاوره‌های دقیقی ارائه دهد. این مرحله در پیشگیری از بارداری‌های پرخطر و افزایش آمادگی والدین برای تولد فرزند اهمیت بسیاری دارد.

مراقبت‌های دوران بارداری

در دوران بارداری، ماما نقش پررنگی در پایش سلامت مادر و جنین دارد. او با معاینات منظم، سنجش فشار خون، بررسی رشد جنین، بررسی وضعیت تغذیه و وضعیت روانی مادر، تلاش می‌کند تا بارداری به‌صورت ایمن و طبیعی پیش رود. همچنین، ماما اطلاعات مفیدی درباره ورزش‌های مناسب، نحوه تغذیه، خواب، کنترل استرس و آمادگی برای زایمان به مادر ارائه می‌دهد.

راهنمایی و حضور فعال در زایمان

یکی از تخصصی‌ترین و حساس‌ترین وظایف ماما، حضور در لحظه‌ی زایمان است. او با تجربه و آموزش‌های تخصصی خود، به مادر کمک می‌کند تا با کمترین استرس و بیشترین اعتماد به نفس، زایمان طبیعی و ایمنی را تجربه کند. حضور ماما در اتاق زایمان، حتی در کنار پزشک، نقش مهمی در کاهش ترس، درد و اضطراب مادر دارد.

ماماها معمولاً تکنیک‌هایی برای کنترل درد بدون دارو، مانند تنفس صحیح، ماساژ، تغییر وضعیت و روش‌های آرام‌سازی، به مادر آموزش می‌دهند. آن‌ها همچنین در تشخیص به‌موقع مشکلات احتمالی، ارجاع مادر به پزشک در مواقع اضطراری و حفظ جان مادر و نوزاد، نقشی کلیدی دارند.

مراقبت‌های پس از زایمان

برخی فکر می‌کنند نقش ماما با تولد نوزاد به پایان می‌رسد، در حالی که مراقبت‌های پس از زایمان یکی از مهم‌ترین بخش‌های کار ماماست. او وضعیت جسمی مادر را بررسی می‌کند، از بروز عفونت‌ها و خونریزی جلوگیری می‌کند، راهکارهایی برای موفقیت در شیردهی ارائه می‌دهد، و علائم افسردگی پس از زایمان را شناسایی می‌کند.

در همین مرحله است که ماما نقش یک روانشناس، مشاور و گاهی حتی یک دوست را ایفا می‌کند. بسیاری از مادران تازه‌کار دچار اضطراب و سردرگمی می‌شوند و حضور یک ماما می‌تواند تفاوت چشمگیری در اعتماد به نفس و آرامش آنان ایجاد کند.

مراقبت از نوزاد

ماماها نه‌تنها از مادر، بلکه از نوزاد نیز مراقبت می‌کنند. بررسی وضعیت رشد، وزن‌گیری، تغذیه، علائم حیاتی، واکسیناسیون اولیه و آموزش مراقبت از نوزاد به والدین، از جمله وظایف آن‌هاست. این مراقبت‌ها باعث می‌شود نوزادان در ماه‌های اول تولد در سلامت کامل رشد کنند و احتمال بروز بیماری‌ها یا مشکلات رشدی به حداقل برسد.

وضعیت مامایی در ایران

در ایران، رشته مامایی یکی از رشته‌های پرمتقاضی علوم پزشکی محسوب می‌شود. دانشجویان این رشته پس از قبولی در کنکور تجربی، دوره‌ای چندساله را می‌گذرانند که ترکیبی از دروس تئوری، کارآموزی و کارورزی در بیمارستان‌هاست.

در شهرها، ماماها معمولاً در بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی یا کلینیک‌های خصوصی فعالیت دارند. در روستاها نیز، ماماها به‌عنوان بازوی اجرایی طرح پزشک خانواده، نقش مهمی در بهداشت مادر و کودک دارند. با این حال، مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه، مشکلاتی مانند پایین بودن دستمزد، کمبود تجهیزات، فشار کاری و امنیت شغلی، از جمله دغدغه‌های ماماهای ایرانی است.

مقایسه جایگاه ماما در ایران و سایر کشورها

جایگاه ماماها در کشورهای مختلف، تحت تأثیر عواملی همچون ساختار نظام سلامت، فرهنگ عمومی، سطح آموزش و میزان حمایت دولتی قرار دارد. در ایران، ماماها نقش نسبتاً پررنگی در مراکز بهداشتی-درمانی دارند، اما همچنان با محدودیت‌هایی مواجه‌اند؛ از جمله در تصمیم‌گیری‌های کلینیکی یا حضور مستقل در برخی بخش‌ها.

در حالی که در بسیاری از کشورهای اروپایی مانند هلند، سوئد و انگلستان، ماماها بخش جدایی‌ناپذیر از فرآیند زایمان هستند و حتی در خانه یا کلینیک‌های مستقل زایمان را انجام می‌دهند. این در حالی است که در ایران، اغلب زایمان‌ها در بیمارستان و زیر نظر پزشک متخصص انجام می‌شود و اختیارات ماما محدودتر است.

در جدول زیر می‌تونی مقایسه‌ای کلی بین ایران و چند کشور دیگر ببینی:

چالش‌های حرفه مامایی

مامایی یکی از سخت‌ترین و البته پراسترس‌ترین مشاغل حوزه بهداشت و درمان است. برخی از چالش‌هایی که ماماها با آن مواجه‌اند عبارت‌اند از:

• کار در شیفت‌های سنگین و طولانی
• رویارویی با زایمان‌های پرخطر و موارد اضطراری
• نارضایتی از حقوق و مزایا
• کمبود تجهیزات و امکانات در برخی مراکز
• ناآگاهی عمومی از نقش ماما و توقعات غیرمنطقی بیماران

آیا مردها هم می‌توانند ماما شوند؟

از نظر قانونی، در ایران و برخی کشورها، امکان تحصیل آقایان در رشته مامایی وجود ندارد یا بسیار محدود است. با این حال، در برخی کشورهای غربی، مردان نیز به عنوان ماما فعالیت می‌کنند. مهم‌ترین نکته در این زمینه، پذیرش فرهنگی و حفظ حریم شخصی بیماران است. این موضوع هنوز در بسیاری از جوامع سنتی جای بحث دارد.

ارتباط مامایی با توسعه پایدار

سازمان ملل و سازمان جهانی بهداشت بارها تأکید کرده‌اند که سرمایه‌گذاری در حوزه مامایی، یکی از مؤثرترین راه‌ها برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است. کاهش مرگ‌ومیر مادران و نوزادان، افزایش سلامت زنان، ارتقاء سطح آگاهی در بهداشت باروری و توانمندسازی زنان، تنها بخشی از اثرات مثبت این حوزه است.

نقش ماما در بحران‌ها و شرایط اضطراری

یکی از جنبه‌های کمتر دیده‌شده اما بسیار حیاتی حرفه مامایی، نقش آن‌ها در شرایط بحرانی و غیرمعمول است. زمانی که فاجعه‌ای مثل زلزله، سیل، جنگ یا همه‌گیری ویروسی مانند کرونا رخ می‌دهد، ماماها همچنان در خط مقدم سلامت مادر و نوزاد باقی می‌مانند.

در طول پاندمی کووید-۱۹، بسیاری از ماماها بدون دسترسی کافی به ماسک، لباس محافظ و تجهیزات اولیه، در بخش زایمان باقی ماندند و جان مادران و نوزادان را حفظ کردند. در برخی مناطق محروم ایران، ماماها در شرایط سخت مثل قطعی برق، نبود پزشک و نبود آمبولانس، زایمان‌ها را به‌تنهایی و با تکیه بر مهارت‌های خود انجام داده‌اند.

همچنین در مناطق جنگ‌زده یا زلزله‌زده مانند کرمانشاه و بم، گزارش‌های متعددی از زایمان‌های موفق در چادرهای امدادی به‌دست ماماها ثبت شده است. این‌ها نشان‌دهنده انعطاف، آمادگی بالا و تعهد عمیق این قشر در خدمت‌رسانی حتی در سخت‌ترین شرایط هستند.

آینده مامایی؛ چالش‌ها و فرصت‌ها

آینده‌ی حرفه‌ی مامایی هم مثل بسیاری از رشته‌های دیگر با تغییرات زیادی روبه‌روست. از یک‌سو، نیاز روزافزون به خدمات بهداشتی، افزایش آگاهی زنان درباره سلامت خود، و تاکید بر زایمان طبیعی باعث شده تقاضا برای ماماها رو به افزایش باشد. اما از سوی دیگر، چالش‌هایی جدی نیز در راه است.

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، کاهش علاقه نسل جوان به این رشته است. بسیاری از داوطلبان کنکور، مامایی را انتخاب نمی‌کنند چون تصور می‌کنند درآمد پایینی دارد یا جایگاه اجتماعی آن به اندازه‌ی پزشکی نیست. همچنین خستگی شغلی، فشار روحی و جسمی بالا، و نبود حمایت روانی و حقوقی از ماماها، تهدیدی جدی برای آینده‌ی این حرفه محسوب می‌شود.

با این حال، فرصت‌های مهمی نیز وجود دارد. استفاده از تکنولوژی در مامایی، مانند مانیتورینگ از راه دور، اپلیکیشن‌های مراقبتی، واقعیت مجازی برای آموزش مادران، یا حتی کاربرد هوش مصنوعی در ارزیابی خطرات بارداری، می‌تواند حرفه‌ی مامایی را متحول کند و شرایط کاری را تسهیل نماید. کشورهایی که از این فرصت‌ها بهره‌برده‌اند، تجربه‌های موفقی در کاهش مرگ‌ومیر مادر و نوزاد داشته‌اند.

سخن پایانی

روز جهانی ماما فقط یه مناسبت تقویمی نیست؛ فرصتیه برای اینکه بفهمیم چقدر وجود ماماها توی سیستم سلامت ضروریه. اون‌ها همیشه در سایه‌ی سیستم‌های درمانی فعال هستن و کمتر دیده می‌شن، اما واقعاً بخش جدانشدنی سلامت زنان و نوزادانن.

از آموزش قبل از بارداری گرفته تا پشتیبانی روانی و جسمی مادران بعد از زایمان، ماماها همیشه در حال خدمت هستن؛ چه در شرایط عادی، چه توی بحران‌هایی مثل زلزله یا کرونا. اگه بخوای دنیا جای سالم‌تری برای مادرها و بچه‌ها باشه، باید اول از همه قدر ماماها رو بدونی.

حالا که با نقش، جایگاه، چالش‌ها و حتی آینده‌ی این حرفه آشنا شدی، شاید بهتر باشه این آگاهی رو به اطرافیانت هم منتقل کنی، یا حداقل برای یک ماما که می‌شناسی، توی این روز خاص، یک پیام تبریک ساده بفرستی. همین کارهای کوچیک، می‌تونه دنیای اون‌ها رو روشن‌تر کنه.

سوالات متداول پیرامون رشته مامایی

در ادامه، به چند سوال رایج که ذهن بسیاری از مخاطبان عمومی را درگیر می‌کند پاسخ داده‌ایم تا مقاله کاربردی‌تر باشد:

ماما چه تفاوتی با پزشک زنان دارد؟

ماما معمولاً در بارداری‌های طبیعی و زایمان‌های بدون مشکل نقش دارد، در حالی که پزشک زنان بر موارد پیچیده، بیماری‌های خاص، جراحی‌ها و بارداری‌های پرخطر تمرکز دارد. ماماها در حوزه پیشگیری و آموزش بسیار فعال‌تر هستند. برای مطالعه بیشتر به صفحه تفاوت ماما و متخصص زنان مراجعه کنید.

آیا ماما می‌تواند زایمان را به‌تنهایی انجام دهد؟

بله، در موارد کم‌خطر و زایمان‌های طبیعی، ماما می‌تواند به‌طور کامل فرآیند زایمان را مدیریت کند. البته در ایران معمولاً حضور پزشک در بیمارستان‌ها الزامی است و ماماها نقش کمکی دارند.

آیا ماماها آموزش احیای نوزاد و کنترل خونریزی را دیده‌اند؟

بله، بخشی از آموزش تخصصی ماماها شامل مدیریت شرایط بحرانی مانند ایست قلبی نوزاد، خونریزی پس از زایمان، یا تشخیص فوری مشکلات زایمان است. آن‌ها برای مقابله با شرایط اورژانسی کاملاً آموزش دیده‌اند.

تفاوت ماما با «دولا» یا همراه زایمان چیست؟

دولا (Doula) فردی است که بیشتر نقش عاطفی، حمایتی و غیرپزشکی در کنار مادر دارد؛ مثل ایجاد آرامش، ماساژ یا همراهی روانی. ولی ماما آموزش علمی و تخصصی دیده و می‌تواند به‌صورت بالینی و پزشکی در روند زایمان مداخله کند. برای مطالعه بیشتر به صفحه مدرک plc و مامای همراه مراجعه کنید.

سوالات متداول درباره روز جهانی ماما

• روز جهانی ماما چه زمانی برگزار می‌شود؟

روز جهانی ماما هر سال در تاریخ ۵ می (مصادف با ۱۵ اردیبهشت) برگزار می‌شود. این روز توسط کنفدراسیون بین‌المللی مامایی (ICM) نام‌گذاری شده است.

• هدف از نام‌گذاری روز جهانی ماما چیست؟

این روز برای قدردانی از ماماها، افزایش آگاهی عمومی نسبت به نقش آن‌ها در سلامت مادران و نوزادان، و جلب توجه سیاست‌گذاران به وضعیت شغلی و علمی این قشر برگزار می‌شود.

• ماما دقیقاً چه کاری انجام می‌دهد؟

ماما فقط مسئول زایمان نیست؛ او از پیش از بارداری تا مراقبت‌های بعد از تولد نوزاد، در کنار مادران است و نقش‌هایی همچون مشاور، مراقب سلامت، مدرس و پشتیبان روانی را ایفا می‌کند.

• چرا نقش ماماها در کشورهای مختلف متفاوت است؟

تفاوت جایگاه ماماها به فرهنگ، نظام سلامت، میزان حمایت دولتی و سطح آموزش بستگی دارد. در کشورهایی مانند هلند یا انگلستان، ماماها نقش بسیار گسترده‌تری دارند نسبت به برخی کشورهای دیگر مانند ایران.

• شعار روز جهانی ماما چه مفهومی دارد؟

هر سال شعاری جهانی برای این روز انتخاب می‌شود که بر اولویت‌ها و دغدغه‌های حرفه مامایی تمرکز دارد. به‌عنوان مثال، شعار سال 2021 “روی ماماها سرمایه‌گذاری کنید” نشان‌دهنده اهمیت حمایت و تقویت این حرفه است.