تقویت شیر مادر برای وزن گیری نوزاد
| تقویت شیر مادر برای وزن گیری نوزاد | توضیح مختصر |
|---|---|
| تغذیه مادر برای افزایش شیر و وزنگیری نوزاد | مصرف لبنیات، آب و مایعات گرم، غلات کامل، مغزها و دانه‌ها، گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخممرغ و حبوبات تأثیر زیادی در افزایش شیر و رشد نوزاد دارد. |
| نکات مهم برای افزایش شیر و وزنگیری نوزاد | نوشیدن مایعات گرم، تغذیه متنوع و مغذی، استراحت کافی، کاهش استرس، افزایش دفعات شیردهی و ایجاد تماس پوستی با نوزاد میتواند به افزایش تولید شیر کمک کند. |
| مواد غذایی که باید در دوران شیردهی کمتر مصرف شوند | کافئین (چای، قهوه)، غذاهای پرادویه، سیر و پیاز زیاد، الکل، فست‌فود، شیرین‌کننده‌های مصنوعی و برخی ماهی‌های پرجیوه باید محدود شوند. |
| مکمل‌های مفید برای تقویت شیر مادر (با مشورت پزشک) | مکمل‌های آهن، کلسیم، ویتامین D، امگا ۳ و مولتی‌ویتامین‌های مخصوص دوران شیردهی می‌توانند به بهبود کیفیت شیر و سلامت مادر و نوزاد کمک کنند. |
| علائم کم بودن شیر مادر و نیاز به اقدام بیشتر | وزنگیری ناکافی نوزاد، کاهش تعداد پوشک خیس، بی‌قراری و گرسنگی مداوم نوزاد، احساس خالی بودن سینه‌ها و نبود حس پر شدن آن‌ها نشانه‌هایی از کمبود شیر هستند. |
شیر مادر بهترین و کامل‌ترین تغذیه برای نوزاد است. با این حال، برخی مادران نگران کافی بودن شیرشان یا وزنگیری نوزادشان هستند. تغذیه صحیح، سبک زندگی سالم و رعایت نکات شیردهی میتواند تأثیر زیادی در افزایش شیر و کمک به رشد نوزاد داشته باشد.
تغذیه مادر برای افزایش شیر و وزنگیری نوزاد
| گروه غذایی | مواد مغذی کلیدی | تأثیر بر رشد نوزاد |
|---|---|---|
| لبنیات (شیر، ماست، پنیر، دوغ کفیر) | کلسیم، پروتئین، ویتامین B12 | رشد و استحکام استخوان‌ها، تأمین انرژی |
| آب و مایعات گرم (دم‌نوش، سوپ، شیر ولرم) | آب، ویتامین‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها | افزایش تولید شیر، جلوگیری از کم‌آبی |
| غلات کامل (نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر) | کربوهیدرات، فیبر، ویتامین‌های گروه B | تأمین انرژی، بهبود وزنگیری نوزاد |
| مغزها و دانه‌ها (گردو، بادام، تخم کتان، پسته) | امگا ۳، پروتئین، آهن، ویتامین E | رشد مغزی، تقویت سیستم ایمنی، بهبود بینایی |
| گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخممرغ | آهن، پروتئین، ویتامین B12 | پیشگیری از کم‌خونی، افزایش وزن نوزاد |
| حبوبات (عدس، نخود، لوبیا، ماش) | پروتئین گیاهی، فیبر، فولات | تقویت رشد سلولی، بهبود گوارش نوزاد |
غذاهایی که مادر در دوران شیردهی مصرف میکند، مستقیماً بر مقدار و کیفیت شیر تأثیر دارد. برخی مواد غذایی باعث افزایش تولید شیر و برخی دیگر باعث مغذی‌تر شدن آن می‌شوند.
- لبنیات (شیر، ماست، پنیر، دوغ کفیر)
- تأمین کلسیم، پروتئین و ویتامین B12 برای رشد استخوانی نوزاد.
رشد استخوانی نوزاد یکی از مهم‌ترین جنبه‌های رشد او در سال‌های اولیه زندگی است. استخوان‌های نوزاد از زمان جنینی تا دوران کودکی به رشد و تکامل خود ادامه می‌دهند. تغذیه مناسب مادر در دوران بارداری و شیردهی، به‌ویژه مصرف لبنیات، تأثیر مستقیمی بر رشد استخوانی نوزاد دارد.
روند رشد استخوانی نوزاد در دوران بارداری و شیر دهی
دوران جنینی
در هفته‌های ابتدایی بارداری، اسکلت نوزاد به‌صورت بافت غضروفی است. از هفته هفتم بارداری به بعد، روند استخوان‌سازی (ossification) آغاز میشود. کلسیم و ویتامین D از طریق جفت از بدن مادر به جنین منتقل شده و در ساخت استخوان‌های جنین نقش دارد.
پس از تولد
نوزاد با استخوان‌های نسبتاً نرم متولد میشود. استخوان‌ها به‌مرور زمان سفت‌تر و قوی‌تر می‌شوند. بیشترین رشد استخوانی نوزاد در شش ماه اول زندگی رخ می‌دهد. در سال اول، حدود ۵۰ درصد از توده استخوانی نوزاد افزایش می‌یابد.
مواد مغذی مؤثر بر رشد استخوانی نوزاد
۱. کلسیم
- اصلی‌ترین ماده معدنی برای رشد استخوان‌ها
- نوزادان به ۲۰۰-۲۶۰ میلی‌گرم کلسیم در روز نیاز دارند.
- کلسیم باعث استحکام استخوان‌ها و جلوگیری از نرمی استخوان (راشیتیسم) میشود.
۲. ویتامین D
- به جذب کلسیم کمک میکند.
- کمبود آن باعث نرمی استخوان و تأخیر در رشد استخوانی میشود.
۳. فسفر
در کنار کلسیم، ساختار استخوان‌ها را قوی‌تر میکند.
۴. منیزیم
باعث افزایش تراکم استخوانی و عملکرد بهتر سلول‌های استخوان‌ساز میشود.
۵. پروتئین
- پروتئین نقش کلیدی در تولید سلول‌های استخوانی جدید دارد.
- لبنیات، گوشت، تخممرغ و مغزها منابع عالی پروتئین هستند.
۶. ویتامین K
- در تنظیم متابولیسم استخوان‌ها نقش دارد.
- در سبزیجات برگ سبز و لبنیات وجود دارد.
تأثیر مصرف لبنیات توسط مادر بر رشد استخوانی نوزاد
در دوران بارداری
اگر مادر به‌اندازه کافی لبنیات مصرف کند، کلسیم کافی از طریق جفت به جنین می‌رسد
در دوران شیردهی
کلسیم موجود در شیر مادر مستقیماً از رژیم غذایی مادر تأمین میشود. اگر مادر لبنیات کافی مصرف نکند، بدن او از ذخایر استخوانی خودش کلسیم برداشت کرده و به شیر منتقل میکند. این امر ممکن است باعث کاهش تراکم استخوانی مادر و افزایش خطر پوکی استخوان در آینده شود.
بهترین منابع لبنیات برای مادر شیرده
- شیر (گاو، بز، سویا)
- ماست پروبیوتیک (بهتر برای هضم)
- پنیر کم‌نمک و تازه
- کشک (سرشار از کلسیم و پروتئین)
مصرف ۳-۴ واحد لبنیات در روز توصیه میشود. هر واحد معادل: ۱ لیوان شیر / ۱ لیوان ماست / ۳۰ گرم پنیر / ۱ لیوان دوغ بدون نمک
آب و مایعات گرم (دمنوشهای مفید، شیر ولرم، سوپ گرم) درتغذیه مادر
کمک به افزایش تولید شیر و جلوگیری از کم‌آبی بدن از مهم ترین مزایای نوشیدن مایعات گرم است. مصرف مایعات گرم یکی از راهکارهای موثر برای افزایش تولید شیر در دوران شیردهی است. بسیاری از مادران تجربه کرده‌اند که نوشیدن مایعات گرم قبل یا حین شیردهی باعث افزایش جریان شیر و راحت‌تر شدن شیردهی میشود.
چگونه مایعات گرم تولید شیر را افزایش می‌دهند؟
- تحریک هورمونهای شیردهی (اکسی‌توسین و پرولاکتین) :نوشیدن مایعات گرم به بدن آرامش می‌دهد و باعث ترشح هورمون اکسی‌توسین میشود. اکسی‌توسین هورمونی است که باعث تخلیه شیر از سینه‌ها و افزایش جریان شیر میشود. همچنین، نوشیدن مایعات گرم میتواند سطح پرولاکتین را بالا ببرد، که وظیفه افزایش تولید شیر را دارد.
- بهبود گردش خون در بافت سینه: مایعات گرم باعث گشاد شدن عروق خونی و افزایش جریان خون در بدن می‌شوند. افزایش گردش خون در سینه‌ها، سلول‌های تولیدکننده شیر را فعال‌تر میکند و شیر بیشتری تولید میشود.
- جلوگیری از کم‌آبی بدن (دهیدراته شدن): شیر مادر از ۸۷٪ آب تشکیل شده است. کمبود آب در بدن مادر باعث کاهش تولید شیر میشود. نوشیدن مایعات گرم کمک میکند بدن آب کافی برای تولید شیر داشته باشد.
- آرامش و کاهش استرس: استرس یکی از عوامل مهم در کاهش تولید شیر است. نوشیدن مایعات گرم (مثل دمنوشهای آرام‌بخش) باعث کاهش استرس و تنش عصبی میشود. آرامش بیشتر = ترشح بهتر هورمونهای شیردهی = افزایش تولید شیر.
بهترین مایعات گرم برای افزایش شیر مادر
- شیر گرم (مخصوصاً شیر بادام یا شیر زعفران)
- دمنوشهای گیاهی (رازیانه، بابونه، زیره، شنبلیله، شوید)
- سوپ و آش گرم (مانند سوپ جو، آش سبزیجات، آب قلم)
- چای کم‌رنگ (ترجیحاً بدون کافئین)
- شیر گرم با عسل یا خرما
- آب گرم با چند قطره لیمو و عسل
- دم‌نوش زنجبیل و دارچین (با مشورت پزشک)
غلات کامل (نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر، گندم کامل) در تغذیه مادر
تأمین کربوهیدراتهای مفید و افزایش انرژی بدن مادر از مهم ترین مزایای غلات است. کربوهیدرات‌ها یکی از مهم‌ترین منابع انرژی برای مادر شیرده هستند. دریافت کافی و متعادل کربوهیدرات نه‌تنها کیفیت شیر مادر را بهبود می‌بخشد، بلکه در افزایش وزن نوزاد نیز تأثیر مستقیم دارد.
نقش کربوهیدرات در کیفیت شیر مادر
شیر مادر به‌طور طبیعی شامل لاکتوز است که یک نوع کربوهیدرات محسوب میشود. لاکتوز اصلی‌ترین منبع انرژی شیر مادر است و به رشد مغزی نوزاد کمک میکند. مادران شیرده به‌طور متوسط روزانه به حدود ۲۱۰ تا ۲۹۰ گرم کربوهیدرات نیاز دارند.
اگر مصرف کربوهیدرات کافی نباشد، بدن مادر برای تولید انرژی از چربی و پروتئین استفاده میکند که ممکن است روی ترکیب شیر تأثیر بگذارد.
تأثیر کربوهیدرات بر وزنگیری نوزاد
- تأمین انرژی برای رشد نوزاد
- افزایش میزان چربی در شیر مادر
- کمک به جذب بهتر مواد مغذی
- جلوگیری از کاهش وزن مادر و کمبود شیر
بهترین منابع کربوهیدرات برای مادر شیرده
- نان‌های سبوس‌دار (نان سنگک، نان جو، نان گندم کامل)
- برنج قهوه‌ای و برنج سفید در حد متعادل
- سیب‌زمینی و سیب‌زمینی شیرین
- حبوبات (عدس، نخود، لوبیا، ماش)
- جو دوسر (مؤثر در افزایش شیر مادر)
- میوه‌های تازه (موز، سیب، پرتقال، خرما، انجیر)
- سبزیجات نشاسته‌ای (کدوحلوایی، هویج، ذرت)
- عسل و شیره‌های طبیعی (شیره انگور، شیره خرما، شیره توت)
مطالعه بیشتر: ستون فقرات نوزاد یکی از حساس‌ترین بخش‌های بدن او است که نیاز به مراقبت ویژه دارد. ستون فقرات نقش اساسی در حرکت، تعادل و حفاظت از سیستم عصبی دارد. در ماه‌های اول زندگی، ستون فقرات به‌طور کامل شکل نگرفته و استخوان‌ها هنوز نرم و انعطاف‌پذیر هستند. بنابراین، مراقبت صحیح از آن میتواند از بروز مشکلات اسکلتی و حرکتی در آینده جلوگیری کند. برای مطالعه بیشتر به صفحه مراقبت از ستون فقرات نوزاد مراجعه کنید.
مغزها و دانه‌ها (گردو، بادام، کنجد، تخم کتان، تخم شربتی، تخم کدو) در تغذیه مادر
مصرف مغزها (آجیل) و دانه‌ها توسط مادر در دوران شیردهی میتواند تأثیر مهمی بر رشد جسمی و ذهنی نوزاد داشته باشد. این مواد غذایی سرشار از چربی‌های سالم، پروتئین، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند که به افزایش کیفیت شیر مادر و در نتیجه بهبود وزنگیری، رشد مغزی و تقویت سیستم ایمنی نوزاد کمک میکنند.
اسیدهای چرب امگا ۳ و امگا ۶ (رشد مغزی و بینایی)
- مغزها و دانه‌ها، مخصوصاً گردو، تخم کتان و تخم چیا، سرشار از امگا ۳ هستند.
- امگا ۳ برای توسعه مغزی نوزاد، رشد سلول‌های عصبی و بهبود حافظه بسیار مهم است.
- این چربی‌ها همچنین باعث تقویت بینایی نوزاد و عملکرد بهتر سلول‌های شبکیه می‌شوند.
پروتئین (رشد عضلانی و سلولی)
- پروتئینهای موجود در مغزها، مانند بادام، بادام هندی و پسته، به رشد عضلات و بافت‌های بدن نوزاد کمک میکنند.
دریافت پروتئین کافی در شیر مادر باعث افزایش وزن سالم نوزاد میشود.
کلسیم و منیزیم (تقویت استخوان‌ها و دندان‌ها)
- بادام و کنجد منابع عالی کلسیم هستند که به تقویت استخوان‌های نوزاد و جلوگیری از کمبود کلسیم کمک میکنند.
- منیزیم موجود در دانه‌ها (مثل تخمه آفتابگردان و تخمه کدو) در ساخت استخوان و تنظیم فعالیت عصبی نوزاد نقش دارد.
آهن و روی (تقویت سیستم ایمنی و رشد شناختی)
- پسته، بادام و تخمه کدو سرشار از آهن هستند که از کم‌خونی نوزاد جلوگیری میکند.
- روی (زینک) در مغزها و دانه‌ها برای تقویت سیستم ایمنی، رشد سلول‌های بدن و بهبود حافظه نوزاد حیاتی است.
ویتامین‌های گروه B (افزایش انرژی و سلامت مغز)
- مغزها و دانه‌ها منابع غنی از ویتامین‌های گروه B هستند که به بهبود متابولیسم و تأمین انرژی بدن نوزاد کمک میکنند.
- ویتامین B6 در گردو و تخمه آفتابگردان برای توسعه سیستم عصبی نوزاد ضروری است.
فیبر (بهبود گوارش و جلوگیری از یبوست)
مصرف مغزها و دانه‌ها توسط مادر، به تأمین فیبر در شیر مادر کمک کرده و میتواند بهبود عملکرد گوارشی نوزاد و جلوگیری از یبوست را در پی داشته باشد.
بهترین مغزها و دانه‌ها برای مادر شیرده
- گردو → غنی از امگا ۳ (برای رشد مغز و تقویت بینایی)
- بادام → سرشار از کلسیم و پروتئین (برای رشد استخوان‌ها و عضلات)
- پسته → منبع آهن و پروتئین (برای تقویت سیستم ایمنی و افزایش وزن)
- بادام هندی → دارای روی و چربی‌های سالم (برای بهبود عملکرد مغز و رشد سلولی)
- تخمه آفتابگردان → حاوی منیزیم، آهن و ویتامین E (برای سلامت قلب و رشد نوزاد)
- دانه کنجد → سرشار از کلسیم (برای استحکام استخوان‌ها)
- تخم کتان و چیا → دارای امگا ۳ و فیبر (برای رشد مغزی و بهبود گوارش)
مطالعه بیشتر: به طور کلی ریختن اسپرم در دوران بارداری ضرر ندارد اما لازم است نکاتی را در این باره بدانید که در ادامه به طور جامع به آن پرداخته شده است. دوره بارداری یک مرحله حساس و خاص در زندگی زنان محسوب میشود که با تغییرات جسمی، روانی و هورمونی زیادی همراه است. یکی از چالش هایی که زوجین در دوران بارداری با آن روبرو می‌شوند بحث داشتن رابطه جنسی است. برای مطالعه بیشتر به صفحه “ آیا ریختن اسپرم در دوران بارداری ضرر دارد?” مراجعه کنید.
گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخممرغ در تغذیه مادر
آهن و پروتئین از مهم‌ترین مواد مغذی برای مادر شیرده هستند. این دو ماده نقش کلیدی در پیشگیری از کم‌خونی، افزایش تولید شیر و بهبود کیفیت آن دارند. کمبود آهن و پروتئین میتواند باعث خستگی، ضعف و کاهش تولید شیر شود که بر رشد نوزاد نیز تأثیر منفی دارد.
آهن برای تولید هموگلوبین ضروری است، که وظیفه حمل اکسیژن در خون را بر عهده دارد. در دوران شیردهی، نیاز مادر به آهن افزایش می‌یابد زیرا بدن او برای تأمین شیر مقداری از ذخایر آهن خود را مصرف میکند. کمبود آهن باعث کاهش انرژی، خستگی، سرگیجه و ضعف میشود که میتواند تولید شیر را کاهش دهد. شیر مادر حاوی آهن است، بنابراین اگر مادر دچار کم‌خونی باشد، مقدار آهن در شیر نیز کمتر شده و احتمال کم‌خونی نوزاد افزایش می‌یابد.
منابع غنی از آهن برای مادر شیرده
- آهن هم (جذب بهتر) → گوشت قرمز، جگر، مرغ، ماهی، دل و قلوه
- آهن غیرهم (جذب کمتر) → عدس، لوبیا، اسفناج، کشمش، چغندر، بادام، دانه کنجد
- ترکیب آهن با ویتامین C (مثل پرتقال، لیمو، فلفل دلمه‌ای) باعث جذب بهتر آن میشود.
- چای و قهوه را بلافاصله بعد از غذا مصرف نکنید، زیرا جذب آهن را کاهش می‌دهند.
پروتئین یکی از اجزای اصلی شیر مادر است و در رشد نوزاد تأثیر زیادی دارد. کمبود پروتئین میتواند باعث کاهش تولید شیر، کاهش وزن نوزاد و ضعف عمومی مادر شود. پروتئین برای تولید آنزیم‌ها، هورمونهای شیردهی (مثل پرولاکتین) و تقویت سیستم ایمنی لازم است. مادران شیرده باید روزانه حدود ۶۵-۷۵ گرم پروتئین دریافت کنند.
بهترین منابع پروتئین برای مادر شیرده
- پروتئین حیوانی (با جذب بالا) → گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخممرغ، لبنیات
- پروتئین گیاهی (مفید برای گیاهخواران) → عدس، نخود، لوبیا، سویا، مغزها، تخمه‌ها
تأثیر آهن و پروتئین بر کیفیت شیر و رشد نوزاد
- تأمین آهن کافی توسط مادر = افزایش سطح آهن در شیر = پیشگیری از کم‌خونی نوزاد
- دریافت پروتئین کافی = افزایش مقدار و کیفیت شیر = وزنگیری بهتر نوزاد
- بهبود انرژی و توان مادر = شیردهی مؤثرتر و کاهش خستگی مادر
حبوبات (عدس، نخود، لوبیا، ماش) در تغذیه مادر برای رشد کودک
حاوی فیبر، پروتئین گیاهی و فولات برای تقویت رشد نوزاد مناسب است. فیبر غذایی نوعی کربوهیدرات پیچیده است که در بدن هضم نمی‌شود اما تأثیرات مهمی بر سلامت مادر و نوزاد دارد. مصرف کافی فیبر در دوران شیردهی به بهبود سلامت گوارش مادر، کیفیت شیر و رشد نوزاد کمک میکند.
تاثیر فیبر بر شیر مادر
تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی در شیر مادر → غذاهای غنی از فیبر حاوی ویتامین‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد معدنی مهمی مانند آهن، منیزیم و کلسیم هستند که وارد شیر مادر شده و به رشد نوزاد کمک میکنند.
تأثیر فیبر بر رشد نوزاد
- بهبود سلامت گوارش نوزاد → فیبر در شیر مادر به صورت پری‌بیوتیک عمل کرده و به رشد باکتری‌های مفید روده نوزاد کمک میکند. این باکتری‌ها باعث تقویت سیستم ایمنی و کاهش مشکلات گوارشی مانند کولیک و یبوست می‌شوند.
- افزایش جذب مواد مغذی → فیبر باعث تنظیم حرکات روده و افزایش جذب مواد مغذی ضروری مانند کلسیم و آهن میشود که برای رشد استخوان‌ها و جلوگیری از کم‌خونی نوزاد ضروری است.
- پیشگیری از یبوست در نوزاد → برخی ترکیبات فیبری که از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شوند، باعث حرکات نرم‌تر روده و جلوگیری از یبوست در نوزاد می‌شوند.
- تقویت سیستم ایمنی → مصرف فیبر باعث افزایش تولید اسیدهای چرب مفید در روده نوزاد میشود که نقش مهمی در کاهش التهابات و تقویت سیستم ایمنی دارد.
بهترین منابع فیبر برای مادر شیرده
- میوه‌ها → سیب، گلابی، موز، انجیر، آلو، پرتقال، توت‌ها
- سبزیجات → هویج، کلم‌بروکلی، اسفناج، کرفس، کدوحلوایی
- غلات کامل → نان سبوس‌دار، جو دوسر، برنج قهوه‌ای، ماکارونی سبوس‌دار
- حبوبات → عدس، لوبیا، نخود، ماش
- مغزها و دانه‌ها → بادام، گردو، تخمه کدو، تخم چیا، تخم کتان
- سبزیجات برگ سبز (اسفناج، جعفری، شوید، کلم بروکلی، گشنیز، شاهی)
- منبع آهن، کلسیم و ویتامین A که شیر را مغذی‌تر میکند.
خرما، شیره انگور، عسل طبیعی، انجیر خشک، توت خشک برای رشد استخوان ها
افزایش انرژی و غنیتر شدن ترکیبات شیر باعث رشد استخوان های نوزاد خواهد شد. موادی مانند رازیانه، زیره، سیاه‌دانه، شنبلیله، دارای فیتواستروژن‌هایی هستند که تولید شیر را افزایش می‌دهند.
فیتواستروژن‌ها ترکیبات گیاهی طبیعی هستند که ساختاری شبیه به استروژن دارند و می‌توانند در بدن عملکردی مشابه این هورمون ایفا کنند. استروژن یکی از هورمونهای مهم در رشد غدد شیری و تولید شیر است.
چگونه فیتواستروژن‌ها باعث افزایش تولید شیر می‌شوند؟
- تحریک گیرنده‌های استروژن: فیتواستروژن‌ها می‌توانند گیرنده‌های استروژن در بدن را فعال کنند و به رشد و توسعه غدد شیری کمک کنند. این امر باعث افزایش ترشح هورمون پرولاکتین (هورمون اصلی تولید شیر) شده و تولید شیر را بیشتر میکند.
- بهبود گردش خون در سینه‌ها: فیتواستروژن‌ها با افزایش جریان خون در بافت‌های سینه، انتقال مواد مغذی به سلول‌های تولیدکننده شیر را بهبود می‌بخشند.
- تأثیر بر تعادل هورمونی: در برخی مادران، عدم تعادل هورمونی باعث کاهش تولید شیر میشود. فیتواستروژن‌ها می‌توانند به تنظیم تعادل استروژن و پرولاکتین کمک کرده و شیردهی را تقویت کنند.
- کاهش استرس و اضطراب: برخی از فیتواستروژن‌ها اثر آرام‌بخش دارند و به کاهش استرس و اضطراب مادران شیرده کمک میکنند. استرس زیاد میتواند باعث کاهش تولید پرولاکتین و کاهش شیر شود.
بهترین منابع فیتواستروژن برای مادران شیرده:
دانه‌ها و غلات
- تخم کتان → منبع غنی از لیگنان‌ها (نوعی فیتواستروژن) که تولید شیر را افزایش می‌دهد.
- جو دوسر → علاوه بر فیتواستروژن، دارای فیبر و آهن است که به بهبود سلامت مادر کمک میکند.
حبوبات
- سویا و محصولات آن (توفو، شیر سویا، تمپه) → حاوی ایزوفلاوون‌ها که به تحریک تولید شیر کمک میکنند.
- عدس و نخود → منابع طبیعی فیتواستروژن که در افزایش تولید شیر مؤثرند.
مغزها و دانه‌ها
- بادام → علاوه بر فیتواستروژن، سرشار از چربی‌های سالم و کلسیم است که به کیفیت شیر کمک میکند.
- کنجد و دانه آفتابگردان → حاوی فیتواستروژن‌هایی که به افزایش شیر کمک میکنند.
سبزیجات و میوه‌ها
- رازیانه → یکی از قوی‌ترین گیاهان شیرافزا که باعث تحریک پرولاکتین میشود.
- سیب، گلابی، انار، هویج و سبزیجات برگ سبز → حاوی مقادیر مختلفی از فیتواستروژن‌ها که به تنظیم تولید شیر کمک میکنند.
مطالعه بیشتر: معمولاً نوزاد تا ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از ختنه مقداری درد و التهاب دارد. استفاده از پمادهای تسکین‌دهنده (مانند وازلین یا لیدوکائین)، حمام آب گرم و استامینوفن خوراکی میتواند به کاهش ناراحتی کمک کند. بیشتر نوزادان بعد از یک هفته کاملاً بهبود پیدا میکنند و دیگر احساس ناراحتی ندارند. برای مطالعه بیشتر به صفحه مراقبت‌های پس از ختنه نوزاد مراجعه کنید.
نکات مهم برای افزایش شیر و وزنگیری نوزاد
- شیردهی مکرر و تخلیه کامل سینه :هرچه نوزاد بیشتر مک بزند، تولید شیر بیشتر میشود. هر ۲ تا ۳ ساعت یک‌بار شیر دادن توصیه میشود.
- پوست‌به‌پوست بودن با نوزاد: تماس بدنی با نوزاد، هورمون اکسی‌توسین را افزایش داده و تولید شیر را بیشتر میکند.
- استراحت و خواب کافی: کمبود خواب باعث کاهش هورمونهای شیردهی و کاهش تولید شیر میشود.
- مدیریت استرس و اضطراب: استرس زیاد میتواند باعث کاهش ترشح شیر و ایجاد ناآرامی در نوزاد شود. مدیتیشن، استراحت و حمایت عاطفی همسر و خانواده مفید است.
- ماساژ سینه و مصرف شیر ولرم قبل از شیردهی: به افزایش جریان شیر و جلوگیری از انسداد مجاری شیر کمک میکند.
- حفظ رژیم متنوع و متعادل: رژیم غذایی باید شامل همه گروه‌های غذایی باشد تا نوزاد مواد مغذی کافی دریافت کند.
- تغذیه از هر دو سینه: بهتر است در هر وعده هر دو سینه تخلیه شود تا تولید شیر افزایش یابد.
مواد غذایی که باید در دوران شیردهی کمتر مصرف شوند
- کافئین (قهوه، چای پررنگ، نوشابه‌های انرژی‌زا): ممکن است باعث بی‌قراری و بی‌خوابی نوزاد شود.
- ادویه‌های تند و غذاهای چرب: ممکن است بر طعم شیر تأثیر بگذارد و نوزاد تمایل کمتری به شیر خوردن پیدا کند.
- غذاهای نفاخ (لوبیا، نخود، عدس، کلم، پیاز زیاد، نوشیدنی‌های گازدار): ممکن است باعث دل‌درد و نفخ نوزاد شود.
- شیرینی‌های مصنوعی و غذاهای فرآوری‌شده: ارزش غذایی کمی دارند و می‌توانند باعث کاهش کیفیت شیر شوند.
مکمل‌های مفید برای تقویت شیر مادر (با مشورت پزشک)
- مولتی‌ویتامین مخصوص دوران شیردهی
- کپسول امگا ۳ (برای رشد مغزی نوزاد)
- آهن و اسیدفولیک (برای جلوگیری از کم‌خونی)
- ویتامین D (تقویت استخوان‌های نوزاد)
- کلسیم و منیزیم (افزایش تراکم استخوانی مادر و نوزاد)
علائم کم بودن شیر مادر و نیاز به اقدام بیشتر
- نوزاد کمتر از ۶ پوشک در روز خیس میکند.
- نوزاد پس از شیر خوردن آرام نمی‌شود.
- افزایش وزن نوزاد کمتر از حد طبیعی است.
- نوزاد مدام بی‌قراری میکند و به سینه آویزان است.
اگر این علائم را مشاهده کردید، حتماً با پزشک مشورت کنید تا علت بررسی شود.
مطالعه بیشتر: خونریزی در بارداری میتواند ناشی از تغییرات طبیعی دهانه رحم، عفونت‌های خفیف یا مشکلات جدی‌تری مانند جداشدگی جفت و نارسایی دهانه رحم باشد. اگر خونریزی شدید یا با درد و سایر علائم هشداردهنده همراه است، حتماً به پزشک مراجعه کنید؛ اما در موارد خفیف که دلیلی جدی پیدا نشده، رعایت تغذیه مناسب میتواند کمک‌کننده باشد. برای مطالعه بیشتر به مقاله های چه بخوریم تا خونریزی در بارداری قطع شود و یا دلایل خونریزی در بارداری مراجعه کنید.
سوال متداول تقویت شیر مادر برای وزن گیری نوزاد
- چگونه میتوانم تولید شیر خود را افزایش دهم؟
مصرف مایعات گرم، غذاهای غنی از پروتئین و کربوهیدراتهای مفید مانند غلات کامل، استراحت کافی، و شیردهی مکرر به افزایش تولید شیر کمک میکند.
- کدام مواد غذایی به افزایش وزن نوزاد کمک میکنند؟
مصرف لبنیات، مغزها (مانند بادام و گردو)، پروتئینهای حیوانی (گوشت قرمز، مرغ، تخممرغ) و حبوبات (عدس، لوبیا) باعث غنیتر شدن شیر مادر و افزایش وزن نوزاد میشود.
- آیا نوشیدن مایعات گرم واقعاً باعث افزایش شیر میشود؟
بله، نوشیدن مایعات گرم مانند شیر، دمنوشهای مفید (رازیانه، شنبلیله)، و سوپ باعث تحریک هورمونهای شیردهی و افزایش جریان شیر میشود.
- کمبود کدام مواد مغذی ممکن است بر رشد نوزاد تأثیر منفی بگذارد؟
کمبود کلسیم، ویتامین D، پروتئین، آهن و امگا ۳ میتواند بر رشد استخوانی، وزنگیری، سیستم ایمنی و رشد شناختی نوزاد تأثیر بگذارد.
- چرا باید از مصرف برخی غذاها در دوران شیردهی پرهیز کرد؟
برخی غذاها مانند کافئین زیاد، غذاهای نفاخ (مانند حبوبات فرآوری‌نشده)، و غذاهای تند ممکن است بر کیفیت شیر مادر و هضم نوزاد تأثیر منفی بگذارند.
