مراقبت از ستون فقرات نوزاد

ستون فقرات نوزاد یکی از حساس‌ترین بخش‌های بدن او است که نیاز به مراقبت ویژه دارد. ستون فقرات نقش اساسی در حرکت، تعادل و حفاظت از سیستم عصبی دارد. در ماه‌های اول زندگی، ستون فقرات به‌طور کامل شکل نگرفته و استخوان‌ها هنوز نرم و انعطاف‌پذیر هستند. بنابراین، مراقبت صحیح از آن می‌تواند از بروز مشکلات اسکلتی و حرکتی در آینده جلوگیری کند.

ویژگی‌های ستون فقرات نوزاد

۱. نرمی و انعطاف‌پذیری بالا

• در زمان تولد، ستون فقرات نوزاد هنوز کاملاً استخوانی نشده و بیشتر از جنس غضروف است.
• این ویژگی باعث می‌شود که بسیار انعطاف‌پذیر باشد، اما درعین‌حال مستعد تغییر شکل و آسیب نیز هست.

۲. ساختار اولیه به شکل حرف “C”

• در نوزادان، انحنای ستون فقرات مانند یک حرف “C” است که با رشد و یادگیری حرکت، به تدریج تغییر می‌کند.
• در بزرگسالان، این ساختار دارای چهار انحنا است:
• انحنای گردنی (لوردوز گردنی): هنگامی که نوزاد شروع به کنترل سر خود می‌کند، این انحنا شکل می‌گیرد.
• انحنای سینه‌ای (کیفوز سینه‌ای): این انحنا از بدو تولد وجود دارد.
• انحنای کمری (لوردوز کمری): زمانی که نوزاد شروع به نشستن و راه رفتن می‌کند، این بخش تقویت می‌شود.
• انحنای خاجی (کیفوز خاجی): این انحنا نیز از بدو تولد وجود دارد.

۳. غضروفی بودن دیسک‌های بین مهره‌ای

• دیسک‌های بین مهره‌ای نوزاد بسیار نرم و حاوی مایعات زیادی هستند.
• این امر باعث می‌شود ستون فقرات به راحتی تغییر شکل دهد، اما اگر نوزاد به‌درستی حمل نشود، ممکن است ناهنجاری‌هایی ایجاد شود.

مراحل رشد و تکامل ستون فقرات نوزاد

۱. بدو تولد تا ۳ ماهگی

• ستون فقرات هنوز حالت خمیده دارد.
• نوزاد توانایی نگه داشتن سر خود را ندارد، بنابراین حمایت از گردن بسیار مهم است.
• خوابیدن به پشت توصیه می‌شود.

۲. ۳ تا ۶ ماهگی

• نوزاد کم‌کم عضلات گردن خود را تقویت می‌کند و می‌تواند سر خود را کنترل کند.
• تمرین‌هایی مانند “Tummy Time” (قرار دادن نوزاد روی شکم در مدت کوتاه) به تقویت عضلات کمک می‌کند.

۳. ۶ تا ۹ ماهگی

• نشستن بدون کمک شروع می‌شود.
• عضلات پشت و کمر تقویت می‌شوند.

۴. ۹ تا ۱۲ ماهگی

• نوزاد چهار دست و پا حرکت می‌کند و ممکن است اولین تلاش‌ها برای ایستادن را انجام دهد.
• این مرحله برای شکل‌گیری انحنای کمری بسیار مهم است.

۵. ۱۲ ماهگی به بعد

• نوزاد شروع به راه رفتن می‌کند و ستون فقرات بیشتر شبیه به فرم بزرگسالان می‌شود.

مطالعه بیشتر: شیر مادر بهترین و کامل‌ترین تغذیه برای نوزاد است. با این حال، برخی مادران نگران کافی بودن شیرشان یا وزن‌گیری نوزادشان هستند. تغذیه صحیح، سبک زندگی سالم و رعایت نکات شیردهی می‌تواند تأثیر زیادی در افزایش شیر و کمک به رشد نوزاد داشته باشد. برای مطالعه بیشتر به صفحه تقویت شیر مادر برای وزن گیری نوزاد مراجعه کنید.

چالش‌ها و مشکلات احتمالی ستون فقرات نوزاد

۱. کجی گردن (تورتیکولی)

تورتیکولی (Torticollis) یک وضعیت پزشکی است که باعث کجی سر و گردن می‌شود. این مشکل می‌تواند به دلایل مادرزادی (از بدو تولد) یا اکتسابی (بعد از تولد) ایجاد شود. در نوزادان، شایع‌ترین نوع تورتیکولی عضلانی مادرزادی (CMT) است که معمولاً به دلیل سفت شدن یا کوتاه شدن عضله استرنوکلیدوماستوئید (SCM) در یک طرف گردن ایجاد می‌شود.

علائم تورتیکولی در نوزادان

والدین معمولاً چند هفته پس از تولد متوجه علائم می‌شوند. این علائم شامل:

1. کج شدن سر: نوزاد سر خود را به یک طرف متمایل می‌کند و چرخاندن آن به سمت دیگر دشوار است.
2. محدودیت در حرکت گردن: نوزاد تمایلی به چرخاندن سر به یک سمت ندارد.
3. برجستگی یا سفتی در عضله گردن: ممکن است یک برآمدگی کوچک در عضله گردن لمس شود.
4. ترجیح نگاه به یک سمت: نوزاد همیشه به یک طرف نگاه می‌کند، که می‌تواند باعث پلاژیوسفالی (تخت شدن سر) شود.
5. نامتقارن بودن صورت یا سر: اگر درمان نشود، ممکن است باعث عدم تقارن در رشد عضلات و استخوان‌های جمجمه شود.

علل تورتیکولی در نوزادان

۱. تورتیکولی عضلانی مادرزادی (CMT)

این نوع شایع‌ترین شکل تورتیکولی در نوزادان است و معمولاً به دلایل زیر ایجاد می‌شود:

• فشار داخل رحم: قرارگیری نوزاد در وضعیت نامناسب در رحم، مخصوصاً در بارداری‌های چندقلویی یا کمبود مایع آمنیوتیک.
• زایمان سخت: استفاده از فورسپس یا وکیوم در زایمان ممکن است به عضله گردن فشار وارد کند.

۲. تورتیکولی اکتسابی

این نوع بعد از تولد ایجاد می‌شود و می‌تواند ناشی از:

• عفونت یا التهاب غدد لنفاوی گردن
• ضربه یا آسیب به گردن
• مشکلات عصبی مانند فلج مغزی

تشخیص تورتیکولی در نوزادان

پزشک یا ماما معمولاً با بررسی وضعیت سر و گردن نوزاد می‌تواند تورتیکولی را تشخیص دهد. در برخی موارد، برای اطمینان بیشتر از سونوگرافی یا تصویربرداری MRI استفاده می‌شود.

درمان تورتیکولی در نوزادان

۱. فیزیوتراپی و تمرینات کششی

• تمرین چرخش سر: به آرامی سر نوزاد را به سمتی که کمتر حرکت می‌کند، بچرخانید.
• تمرین کشش گردن: با کمک یک اسباب‌بازی یا صدا، نوزاد را تشویق کنید تا به سمتی که کمتر حرکت می‌کند، نگاه کند.
  Tummy Time (زمان خواباندن روی شکم): این تمرین به تقویت عضلات گردن کمک می‌کند.

۲. تغییر وضعیت خواب و شیردهی

• حالت‌های مختلف خوابیدن: نوزاد را طوری بخوابانید که مجبور شود سر خود را به سمت مخالف کجی بچرخاند.
• تغییر موقعیت شیردهی: در زمان شیردهی، نوزاد را طوری قرار دهید که از سمت ضعیف‌تر گردن شیر بخورد.

۳. ماساژ و تکنیک‌های دستی

• ماساژ ملایم عضله سفت شده می‌تواند به شل شدن آن کمک کند.
• برخی از نوزادان از درمان‌های کایروپراکتیک نیز سود می‌برند، البته باید توسط متخصص انجام شود.

۴. استفاده از بریس یا کلاه اصلاحی (در موارد شدید)

در برخی موارد که نوزاد دچار پلاژیوسفالی (تخت شدن سر) شده باشد، پزشک ممکن است کلاه مخصوص اصلاح شکل جمجمه را تجویز کند.

۵. جراحی (در موارد نادر)

اگر بعد از ۶ تا ۱۲ ماه درمان غیرجراحی بهبودی حاصل نشود، ممکن است پزشک جراحی اصلاحی برای کشش عضله گردن را توصیه کند.

پیشگیری از تورتیکولی در نوزادان

• تغییر وضعیت سر نوزاد هنگام خواب
• تشویق نوزاد به چرخاندن سر به هر دو طرف
• اجتناب از خوابیدن طولانی‌مدت در کریر یا صندلی ماشین
• استفاده از زمان‌های مکرر برای خواباندن نوزاد روی شکم (Tummy Time)

۲. صاف شدن پشت سر (پلاژیوسفالی)

پلاژیوسفالی (Plagiocephaly) یا سندرم سر تخت، یک ناهنجاری شایع در شکل جمجمه نوزاد است که باعث می‌شود سر از یک طرف صاف یا نامتقارن شود. این وضعیت معمولاً به دلیل فشار مداوم بر یک ناحیه از سر در دوران نوزادی ایجاد می‌شود، زمانی که استخوان‌های جمجمه هنوز نرم و قابل تغییر هستند.

انواع پلاژیوسفالی

۱. پلاژیوسفالی وضعیتی (Positional Plagiocephaly)

• شایع‌ترین نوع، که به دلیل خوابیدن طولانی‌مدت در یک وضعیت ایجاد می‌شود.
• معمولاً قابل اصلاح با تغییر وضعیت خواب و تمرینات فیزیوتراپی است.

۲. پلاژیوسفالی مادرزادی (Craniosynostosis)

• ناشی از بسته شدن زودهنگام یکی از درزهای جمجمه است.
• نیاز به بررسی پزشکی و در برخی موارد، جراحی دارد.

علل پلاژیوسفالی

• خوابیدن طولانی‌مدت به پشت (طبق توصیه پزشکان برای کاهش خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد، اما اگر سر نوزاد همیشه به یک طرف باشد، ممکن است باعث تخت شدن آن شود).
• تورتیکولی (کجی گردن) که باعث می‌شود نوزاد همیشه سرش را به یک طرف نگه دارد.
• فشار داخل رحم (مثلاً در بارداری چندقلویی یا کمبود مایع آمنیوتیک).
• زایمان زودرس (نوزادان نارس استخوان‌های جمجمه نرم‌تری دارند و بیشتر در معرض پلاژیوسفالی هستند).
  استفاده طولانی‌مدت از کریر، صندلی ماشین یا گهواره‌های ثابت.

علائم پلاژیوسفالی

• صاف شدن یک طرف سر
• عدم تقارن در پیشانی یا گوش‌ها
• برجسته شدن طرف مقابل سر
• در موارد شدید، تغییر در فرم صورت

درمان و راه‌های اصلاح پلاژیوسفالی

۱. تغییر وضعیت خواب (Repositioning Therapy)

چرخش سر نوزاد هنگام خواب برای جلوگیری از فشار مداوم بر یک طرف. قرار دادن نوزاد روی شکم (Tummy Time) چند بار در روز برای تقویت عضلات گردن و کاهش فشار از روی سر. تغییر موقعیت هنگام شیردهی تا نوزاد مجبور شود سرش را به طرف دیگر بچرخاند.

۲. فیزیوتراپی و تمرینات گردن

اگر نوزاد دچار تورتیکولی باشد، تمرینات کششی و فیزیوتراپی برای اصلاح وضعیت گردن ضروری است.

3. استفاده از کلاه اصلاحی (Helmet Therapy)

در موارد شدید که روش‌های دیگر مؤثر نباشند، پزشک ممکن است استفاده از کلاه مخصوص اصلاح فرم جمجمه را توصیه کند. این کلاه معمولاً بین ۴ تا ۶ ماهگی تجویز می‌شود و باید برای چند ماه استفاده شود.

پیشگیری از پلاژیوسفالی

• تعویض مرتب وضعیت سر نوزاد هنگام خواب
• افزایش مدت زمان خواباندن نوزاد روی شکم (Tummy Time)
• کاهش زمان استفاده از کریر، صندلی ماشین و گهواره‌های ثابت
• چکاپ‌های منظم برای بررسی فرم سر و رشد نوزاد

۳. اسکولیوز مادرزادی

اسکولیوز مادرزادی (Congenital Scoliosis) یک ناهنجاری مادرزادی در ستون فقرات است که از بدو تولد وجود دارد و به دلیل رشد غیرطبیعی مهره‌ها در دوران جنینی ایجاد می‌شود. این بیماری باعث انحراف جانبی ستون فقرات شده و ممکن است منجر به مشکلات حرکتی و تغییر در شکل بدن شود.

علت اسکولیوز مادرزادی

اسکولیوز مادرزادی به دلیل نقص در تشکیل یا اتصال مهره‌ها در دوران رشد جنین ایجاد می‌شود. این ناهنجاری می‌تواند به یکی از دلایل زیر باشد:

• مهره‌های نیمه‌توسعه‌یافته (Hemivertebrae): برخی از مهره‌ها به‌طور کامل شکل نمی‌گیرند، که باعث خمیدگی غیرطبیعی ستون فقرات می‌شود.
• جوش خوردن غیرطبیعی مهره‌ها (Failure of Segmentation): دو یا چند مهره به هم متصل می‌مانند و باعث محدود شدن رشد طبیعی ستون فقرات می‌شوند.
• ترکیبی از هر دو نقص: در برخی موارد، بیمار ممکن است هر دو مشکل را داشته باشد که منجر به انحنای شدیدتر می‌شود.
• مشکلات ژنتیکی: برخی از موارد ممکن است با سندرم‌های مادرزادی مانند سندرم وِرتر، اسپینا بیفیدا، یا سایر ناهنجاری‌های مادرزادی همراه باشد.

علائم اسکولیوز مادرزادی

• انحنای غیرطبیعی ستون فقرات: که معمولاً هنگام تولد یا در دوران نوزادی تشخیص داده می‌شود.
• عدم تقارن در بدن: یک شانه یا لگن ممکن است بالاتر از دیگری باشد.
• برجستگی غیرطبیعی در پشت: ممکن است یک قوس در قسمت پشت یا کمر دیده شود.
• اختلال در راه رفتن: در موارد شدیدتر ممکن است بر تعادل تأثیر بگذارد.
• مشکلات تنفسی یا قلبی: در مواردی که ستون فقرات به‌شدت منحرف شده باشد و روی اندام‌های داخلی فشار بیاورد.

تشخیص اسکولیوز مادرزادی

• معاینه فیزیکی: پزشک وضعیت ستون فقرات را بررسی می‌کند.
• عکس‌برداری با اشعه ایکس: برای مشاهده دقیق‌تر میزان انحراف و بررسی ناهنجاری‌های مهره‌ها.
• MRI یا CT اسکن: در صورت نیاز برای بررسی مشکلات احتمالی در نخاع یا اندام‌های دیگر

درمان اسکولیوز مادرزادی

1. پایش و نظارت (در موارد خفیف): اگر انحراف ستون فقرات کم باشد و بدتر نشود، فقط نیاز به چکاپ‌های دوره‌ای دارد.
2. بریس (کمربند طبی): در مواردی که انحنا خفیف است، بریس می‌تواند به کنترل رشد انحراف کمک کند اما نمی‌تواند آن را به‌طور کامل اصلاح کند.
3. جراحی (در موارد شدید): اگر انحراف شدید باشد یا باعث مشکلات حرکتی و تنفسی شود، جراحی مانند جوش دادن مهره‌ها (Spinal Fusion) یا کارگذاری میله‌های قابل تنظیم ممکن است لازم باشد.

✖️چون این بیماری در دوران جنینی ایجاد می‌شود، پیشگیری خاصی برای آن وجود ندارد، اما مراقبت‌های دوران بارداری، مصرف کافی اسید فولیک و ویتامین‌های موردنیاز می‌تواند به رشد سالم جنین کمک کند.

مطالعه بیشتر: پریدن ناگهانی دست و پای نوزاد در خواب، که به آن رفلکس مورو (Moro reflex) یا حرکات میوکلونیک نوزادی گفته می‌شود، یکی از نگرانی‌های رایج والدین است. این حرکات معمولاً به صورت پرش‌های ناگهانی یا تکان‌های غیرارادی در دست‌ها و پاهای نوزاد مشاهده می‌شوند و می‌توانند باعث بیدار شدن او شوند. برای مطالعه بیشتر به صفحه پریدن دست و پای نوزاد در خواب مراجعه کنید.

اصول صحیح مراقبت از ستون فقرات نوزاد

۱. نحوه صحیح بغل کردن نوزاد

• سر و گردن را با یک دست و بدن را با دست دیگر باید نگه داشت
• هنگام تغییر وضعیت نوزاد، او را به آرامی حرکت داد.
• از بغل کردن نوزاد در یک وضعیت ثابت برای مدت طولانی خودداری شود.
• هنگام بلند کردن نوزاد، بهتر است ابتدا او را به پهلو چرخاند و سپس به آرامی بلند کرد.
• از بغل کردن نوزاد به‌گونه‌ای که سرش به عقب بیفتد، خودداری شود

۲. نحوه خوابیدن نوزاد

• بهترین حالت خواب، به پشت روی یک تشک سفت و صاف است.
• برای جلوگیری از صاف شدن سر، موقعیت سر نوزاد را باید تغییر داد.
• از بالش‌های خیلی نرم یا تشک‌های بیش از حد فرو رونده پرهیز شود، زیرا می‌تواند منجر به تغییر شکل ستون فقرات شود.
• استفاده از بالش‌های مخصوص که گردن و سر نوزاد را در وضعیت طبیعی نگه می‌دارد، توصیه می‌شود.

۳. وضعیت مناسب برای شیردهی

• نوزاد باید در وضعیتی باشد که سر و بدنش در یک راستا قرار گیرد.
• هنگام شیردهی در بغل، یک بالش حمایتی زیر نوزاد قرار گیرد.

۴. جلوگیری از فشارهای اضافی

• استفاده بیش از حد از کریر، صندلی ماشین و آغوشی توصیه نمی‌شود.
• نوزاد نباید برای مدت طولانی در حالت خمیده باقی بماند.

۵. انجام تمرین‌های تقویتی

• قرار دادن نوزاد به شکم برای تقویت عضلات گردن و پشت (Tummy Time).
• تشویق نوزاد به حرکت و کشش ملایم بدن.
• استفاده از اسباب‌بازی‌های تحریک‌کننده برای تشویق نوزاد به حرکت و بالا آوردن سر خود

مطالعه بیشتر: معمولاً نوزاد تا ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از ختنه مقداری درد و التهاب دارد. استفاده از پمادهای تسکین‌دهنده (مانند وازلین یا لیدوکائین)، حمام آب گرم و استامینوفن خوراکی می‌تواند به کاهش ناراحتی کمک کند. بیشتر نوزادان بعد از یک هفته کاملاً بهبود پیدا می‌کنند و دیگر احساس ناراحتی ندارند. برای مطالعه بیشتر به صفحه مراقبت‌های پس از ختنه نوزاد مراجعه کنید.

سؤالات متداول درباره مراقبت از ستون فقرات نوزاد

• چگونه باید نوزاد را به درستی بغل کنیم تا به ستون فقرات او آسیبی نرسد؟

هنگام بغل کردن نوزاد، سر و گردن او را با یک دست و بدنش را با دست دیگر نگه دارید. از تغییر وضعیت ناگهانی پرهیز کنید و هنگام بلند کردن، ابتدا او را به پهلو بچرخانید و سپس به آرامی بلند کنید.

• بهترین وضعیت خوابیدن برای نوزاد چیست؟

خوابیدن به پشت روی یک تشک سفت و صاف بهترین گزینه است. برای جلوگیری از صاف شدن سر، موقعیت آن را به‌طور مرتب تغییر دهید و از بالش‌های خیلی نرم خودداری کنید.

• چگونه می‌توان از بروز کجی گردن (تورتیکولی) در نوزاد جلوگیری کرد؟

تغییر مداوم وضعیت سر نوزاد هنگام خواب، تشویق او به چرخاندن سر به هر دو طرف و استفاده از تمرین‌هایی مانند Tummy Time به پیشگیری از این مشکل کمک می‌کند.

• چه تمرین‌هایی برای تقویت ستون فقرات نوزاد توصیه می‌شود؟

قرار دادن نوزاد روی شکم برای تقویت عضلات گردن و پشت (Tummy Time)، تشویق او به حرکت با اسباب‌بازی‌های تحریک‌کننده، و انجام کشش‌های ملایم برای افزایش انعطاف‌پذیری توصیه می‌شود.

• آیا استفاده از کریر و صندلی ماشین برای مدت طولانی مضر است؟

بله، ماندن طولانی‌مدت در کریر یا صندلی ماشین می‌تواند فشار اضافی به ستون فقرات وارد کند. بهتر است نوزاد را در فواصل منظم حرکت دهید و از وضعیت‌های مختلف برای خواب و استراحت او استفاده کنید.